Ο Όσιος Ευάρεστος

Ο βίος του οσίου ΕΥΑΡΕΣΤΟΥ είναι ο έκτος κατά σειράν που εκδίδεται από την ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ. Πρόκειται για τη ζωή, τους ασκητικούς αγώνες και τα θαύματα ενός ελάχιστα γνωστού Αγίου.

Ο όσιος Ευάρεστος γεννήθηκε στη μικρασιατική Γαλατία στις 17 Απριλίου του 819, την ημέρα του Πάσχα, από ευσεβείς γονείς. Τον ονόμασαν Σέργιο. Έλαβε ικανή μόρφωση, αλλά κυρίως από μικρός προέκοπτε «εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου». Πολύ νωρίς είχε ανάψει μέσα του ο πόθος του μοναχικού βίου. Ήταν είκοσι τριών ετών περίπου, όταν ο πατέρας του τον οδήγησε στην Κωνσταντινούπολη. Η οικογένεια είχε εκεί κάποιον συγγενή, τον πατρίκιο Βρυέννιο, ο οποίος κατείχε μια σημαντική θέση στα ανάκτορα. Προφανώς ο πατέρας του ήλπιζε πως ο επιφανής συγγενής θα βοηθούσε στην κοινωνική και επαγγελματική ανέλιξη του νεαρού Σεργίου.

Ο Βρυέννιος πήρε μαζί του τον Σέργιο σε μια αποστολή-πρεσβεία στους Βουλγάρους. Απ’ ότι φαίνεται όμως από τον Βίο ο Ευάρεστος τον εγκατέλειψε κατά τη διάρκεια της διαδρομής. Έπεσε στα χέρια του κάποιο βιβλίο του οσίου Εφραίμ του Σύρου περί κρίσεως και εντρύφησε σ’ αυτό. Τότε ζωντάνεψε μέσα του η παλαιά επιθυμία της μοναχικής ζωής. Έτσι όταν βρήκε στα μέρη εκείνα της Θράκης κάποιον ενάρετο γέροντα, τον Ιωάννη, εγκατέλειψε τον Βρυέννιο και εντάχθηκε στη μικρή συνοδία του. Έμεινε κοντά του περί τους έξι μήνες.

Σύντομα ο γέροντας εκείνος εφοδίασε τον Ευάρεστο με συστατική επιστολή και τον έστειλε στον Ναυκράτιο, ηγούμενο της περιφανούς μονής του Στουδίου της Κωνσταντινουπόλεως, προκειμένου να μονάσει εκεί. Ο Ναυκράτιος τον δέχθηκε πολύ εύκολα, τον έκανε μοναχό και του έδωσε το όνομα Ευάρεστος. Το διακόνημα που του ανέθεσε ήταν να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην αποθήκη των τροφίμων και στις διάφορες ανάγκες των μοναχών. Η λαχτάρα του για προσευχή και η λιτή ζωή του τον έκαναν σύντομα να ξεχωρίσει από τους άλλους μοναχούς.

Στο μοναστήρι συνδέθηκε στενά με έναν άλλο μοναχό, τον Ευβίωτο, που είχε τον ίδιο ζήλο με αυτόν. Οι δυο τους ασκούνταν πολύ σκληρά με αγρυπνία, οδοιπορία και πολύωρη ορθοστασία. Για κάποιο διάστημα, μάλιστα, κατέφυγαν σ’ ένα νησί της Προποντίδος για σκληρότερη άσκηση. Σύντομα όμως ο ηγούμενος Ναυκράτιος τους ανακάλεσε στο μοναστήρι, προκειμένου να ωφελούνται όλοι οι αδελφοί από το ασκητικό τους παράδειγμα.

Σύντομα ο Ναυκράτιος πέθανε (18 Απριλίου 848). Ο νέος ηγούμενος Νικόλαος εκτιμώντας τις αρετές του Ευαρέστου τον προήγαγε και του ανέθεσε το διακόνημα του δευτέρου τη τάξει οικονόμου, ένα είδος βοηθού ταμία του μοναστηριού. Τη θέση αυτή θα πρέπει να την κράτησε γύρω στα δέκα χρόνια. Στα τέλη του 858 καθαιρέθηκε ο πατριάρχης Ιγνάτιος και τη θέση του έλαβε ο νέος πατριάρχης Φώτιος. Τότε ο από δεκαετίας ηγούμενος της μονής του Στουδίου Νικόλαος, πιστός στον καθαιρεθέντα στα τέλη του 858 πατριάρχη Ιγνάτιο, παραιτήθηκε από την ηγουμενία. Το παράδειγμά του ακολούθησαν πολλοί μοναχοί της μονής· όπως γράφει ο Βίος, διασκορπίσθηκαν σε μικρές ομάδες των δύο ή τριών ατόμων. Ανάμεσά τους και ο Ευάρεστος συνοδευόμενος από τον μοναχό Παφνούτιο. Πάντως ο βιογράφος του οσίου Ευαρέστου φαίνεται πως είναι πολύ επιφυλακτικός σχετικά με τα αίτια αυτού του διασκορπισμού των μοναχών του Στουδίου. Γι’ αυτό και μιλάει μόνον για «κάποια εκκλησιαστική αλλαγή και λόγω αυτής κάποια αναταραχή στην Εκκλησία».

Ο Ευάρεστος και ο Παφνούτιος μετά από κάποια περιπλάνηση βρήκαν θερμή φιλοξενία στο σπίτι κάποιου Σαμουήλ. Εκεί βρισκόταν όταν έμαθε πως τον αναζητούσε ο ηγούμενος Νικόλαος, άρρωστος πολύ. Ο Νικόλαος διέμενε τότε στο Εξαμίλιον της Θρακικής Χερσονήσου. Ο Ευάρεστος τον επισκέφθηκε και φαίνεται πως έμεινε κοντά του για λίγο, διότι πολύ σύντομα ο αυτοκράτωρ Μιχαήλ ο Γ’ κάλεσε στην Κωνσταντινούπολη τον Νικόλαο, προφανώς για να τον πείσει να αναλάβει ξανά την ηγουμενία του Στουδίου. Τον συνόδευσε στην Πόλη και ο Ευάρεστος.

Ύστερα από τη συνάντηση με τον αυτοκράτορα, ο ηγούμενος Νικόλαος ακολούθησε τον Ευάρεστο στο σπίτι του Σαμουήλ, όπου ήδη είχαν καταλύσει πολλοί μοναχοί του Στουδίου. Με τον ερχομό του ηγουμένου ο κόσμος αυξήθηκε. Γι’ αυτό ο ευσεβής Σαμουήλ αγόρασε ένα κτήμα σε κάποια περιοχή της Κωνσταντινουπόλεως που λεγόταν Κοκορόβιον και το δώρισε στον Νικόλαο. Πολλοί μοναχοί συνέχισαν να συρρέουν στο νέο μοναστήρι, ακόμη και από τη μονή του Στουδίου.

Τον Σεπτέμβριο του 867 ανήλθε στον θρόνο του Βυζαντίου ο Βασίλειος Α’ ο Μακεδών. Ο νέος αυτοκράτορας απομάκρυνε τον Φώτιο και επανέφερε στον πατριαρχικό θρόνο τον Ιγνάτιο. Παράλληλα, αυτοκράτορας και πατριάρχης επανέφεραν τον Νικόλαο ως ηγούμενο στη μονή του Στουδίου. Οι μοναχοί που είχαν φύγει άρχισαν να επιστρέφουν. Ο Ευάρεστος με τον Παφνούτιο παρέμειναν στο Κοκορόβιον με τη συγκατάθεση του Νικολάου, ο οποίος στο λίγο διάστημα ζωής που του απέμεινε κατέφευγε εκεί για ανάπαυση. Εκεί τον βρήκε και η τελευταία του ασθένεια. Μεταφέρθηκε κλινήρης στη μονή Στουδίου, όπου και πέθανε.

Ο όσιος Ευάρεστος παρέμεινε στην ησυχία της μονής του Κοκοροβίου, η οποία τότε αυτονομήθηκε από τη μονή του Στουδίου. Υπήρξε ο πρώτος ηγούμενος του Κοκοροβίου. Εκεί επιδόθηκε σε σκληρούς ασκητικούς αγώνες. Νήστευε αυστηρότατα, σιδηροφορούσε, κουβαλούσε στον λαιμό του ένα μεγάλο θραύσμα από κίονα, ζούσε με αλουσία, κοιμόταν κατάχαμα. Ήταν φιλόξενος και φιλόπτωχος· πράος και γλυκύς προς όλους· στοργικός πνευματικός· προείδε και προείπε τον θάνατό του. Έκανε πολλά θαύματα πριν και μετά τον θάνατό του.

Πέρασε την υπόλοιπη ζωή του στο Κοκορόβιον. Εκεί πέθανε τη νύχτα των Χριστουγέννων του 897 μέσα στην αγάπη των μοναχών του και τον πάνδημο θρήνο του λαού της Πόλης. Μύρο ανέβλυζε από τα άγια λείψανά του, τουλάχιστον ως την εποχή της συγγραφής του Βίου του. Λόγω της μεγάλης εορτής των Χριστουγέννων η μνήμη του εορτάζεται την επόμενη ημέρα, στις 26 Δεκεμβρίου. Κάποια παλαιότερα συναξάρια μετέθεσαν την εορτή του στις 28 ή στις 29 του ιδίου μηνός.

Ο συγγραφέας του βίου του οσίου Ευαρέστου είναι άγνωστος. Ίσως ήταν μοναχός της συνοδίας του Κοκοροβίου. Από τον επίλογο φαίνεται πως είχε γνωρίσει τον Άγιο από κοντά. Αλλά και από τον τρόπο που μιλάει για τον Όσιο στον πρόλογο μπορούμε να εικάσουμε πως τον γνώριζε καλά και πως μετέφερε πιστά όσα εκ πείρας γνώριζε γι’ αυτόν. Πάντως είναι προφανές ότι είναι ιδιαίτερα λόγιος.

Ο βίος του οσίου Ευαρέστου περιλαμβάνεται στο ελληνικό χειρόγραφο 1171 της Εθνικής Βιβλιοθήκης των Παρισίων. Καταλαμβάνει τις σελίδες 275 ως 299. Ένα αντίγραφο του χειρογράφου των Παρισίων βρίσκεται στη Βασιλική Βιβλιοθήκη των Βρυξελλών, κωδ. 18864 - 74. Ανήκε στην παλαιά βιβλιοθήκη των Βολλανδιστών.

Το κείμενο του ανά χείρας Βίου προέρχεται από την έκδοση του Charles Van de Vorst, La vie de S. Evariste higoumène a Constantinople, Anallecta Bollandiana 41 (1923), σελ. 295-325. Τηρήθηκε η αρίθμηση των κεφαλαίων από τον εκδότη.

Οι αγιογραφικές παραπομπές παρατίθενται στο κάτω μέρος των σελίδων του κειμένου. Οι δείκτες τους (α, β, γ, …) σημειώνονται τόσο επί του κειμένου όσο και επί της μεταφράσεως.

Τα σχόλια παρατίθενται συνολικά στο τέλος, ύστερα από το κείμενο και τη μετάφραση. Οι δείκτες τους σημειώνονται με ενιαία αρίθμηση (1, 2, 3, …) τόσο στο κείμενο όσο και στη μετάφραση.

Ευχαριστούμε και πάλι τους κ.κ. Βασίλειο Σαρρή, φιλόλογο, Λυκειάρχη και διδάκτορα της Βυζαντινής Φιλολογίας και Μάριο Δομουχτσή, φιλόλογο, θεολόγο και συγγραφέα, για την πολύτιμη συνδρομή τους και στον ανά χείρας Βίου του οσίου Ευαρέστου, όπως και στους προηγουμένους Βίους του οσίου Πέτρου της Ατρώας, του και εργωδεστέρου, του οσιομάρτυρος Στεφάνου του νέου και αγίου Γρηγορίου του Δεκαπολίτου. Να έχουν πλούσια την ευλογία των Αγίων.

Ο όσιος Ευάρεστος, ο άγνωστος αλλά μεγάλος και σεβάσμιος αυτός Άγιος, το περικαλλές ακροθίνιον των μοναστών και των ασκητών, ο σύσκηνος και ομότιμος των αγγέλων κατά τον βιογράφο του, ας μεσιτεύει για τη σωτηρία όλων μας. Αμήν.

Αρχιμ. Χρίστος Κυριαζόπουλος
Ph.D. Βυζαντινής Ιστορίας
M. Sc. Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας
πρ. Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων
Ανατολικής Θεσσαλονίκης