Πρόσωπο και Σταυρός

Το παρόν βιβλίο αποτελεί προϊόν ζύμωσης. Τριάντα τρία χρόνια πριν, ένας νεαρός Γάλλος πέρασε το καλοκαίρι του στο μοναστήρι της Τσέρνικα (έξω από το Βουκουρέστι). Εκεί συναντούσε καθημερινά τον π. Δημήτριο Στανιλοάε -εμβληματική μορφή της ευρωπαϊκής θεολογικής σκέψης.

Οι δύο άνδρες -ο πρώτος στην πρώιμη ακμή του, ο δεύτερος στη δύση του αλλά και στη μεγαλύτερη ωριμότητά του- είχαν τις προϋποθέσεις για μια γόνιμη θεολογική ζύμωση. Ο νεαρός Γάλλος, ονόματι Μαρκ-Αντουάν Κόστα Ντε Μποργκάρ, είχε σπουδάσει βυζαντινή ιστορία κι ήταν καθηγητής σε Λύκειο. Ορθόδοξος από το 1972, ιερέας της Ορθόδοξης ανατολικής Εκκλησίας από το 1977, αναζητούσε όχι μόνο εμβάθυνση στις θεολογικές του σπουδές, αλλά και περαιτέρω διερεύνηση των ανεπιτήδευτων υπαρξιακών του αναζητήσεων. Ο δεύτερος, συνταξιούχος από το 1973, κουβαλούσε μια ζωή επαγγελματικών κλυδωνισμών, φυλακίσεων, προσωπικών απωλειών, αλλά συνάμα και μια μακρόχρονη και βαρύτιμη εμπειρία στη θεολογική σπουδή και διδασκαλία. Άνθρωπος βαθιάς πίστης, δάσκαλος σπάνιας ευρύτητας και καλλιέργειας, θεολόγος λεπτών πνευματικών συλλήψεων.

Το καλοκαίρι εκείνο έμελλε να γίνει η αφετηρία μιας μακράς μαθητείας του νεαρού Γάλλου στον πολιό Ρουμάνο θεολόγο και ιερέα· μια μαθητεία που διήρκησε κοντά δέκα χρόνια και εξέβαλε στο δεύτερο διδακτορικό του Μαρκ-Αντουάν Κόστα Ντε Μποργκάρ στη δογματική θεολογία. Εκείνες οι πρώτες συζητήσεις διανθίστηκαν με ποικίλλα ανέκδοτα γραπτά του μεγάλου θεολόγου, που ο π. Δημήτριος έδινε στον νεαρό κληρικό. Ο δεύτερος τα διάβαζε και προσπαθούσε να τα αφομοιώσει συζητώντας τα με τον συντάκτη τους.

Μέσα από αυτή τη ζύμωση προέκυψε το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας. Περιέχει κατά βάση λόγια και σκέψεις του π. Δημητρίου Στανιλοάε. Λόγια και σκέψεις από τα ανέκδοτα γραπτά του και τις προφορικές συζητήσεις του με τον Μαρκ-Αντουάν Κόστα Ντε Μποργκάρ. Την καταγραφή την ανέλαβε ο νεαρός μαθητής, ο οποίος και παρενέβαλε τις δικές του σκέψεις, σαν αρμολόγημα του θεολογικού ψηφιδωτού της σκέψης του δασκάλου του. Το τελικό αποτέλεσμα έτυχε της έγκρισης του π. Δ. Στανιλοάε κι από τότε αποτελεί σημαντική συμβολή στη γνωριμία των ορθοδόξων με έναν από τους μεγαλύτερους θεολόγους της ορθόδοξης θεολογίας του 20ου αιώνα.

Το βιβλίο όμως αυτό έχει και μια άλλη τεχνική πρωτοτυπία. Στον τρόπο παρουσίασης του υλικού του, ακολουθεί μία από τις βασικές συνισταμένες της σκέψης του π. Δημητρίου Στανιλοάε: τη βαθιά πεποίθηση πως η θεολογική διδασκαλία δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ξέχωρα από την προσευχή. Η γνωριμία με την αλήθεια της πίστης είναι ατελέσφορη, αν δεν συνοδεύεται από την προσευχητική αναφορά του ανθρώπου προς το Πρόσωπο, που καλείται και θέλει να γνωρίσει. «Η προσευχή είναι αναγκαία για τη διδασκαλία και η διδασκαλία είναι απαραίτητη για την προσευχή», διδάσκει ο π. Δημήτριος.

Γι’ αυτό το λόγο, ο Μαρκ-Αντουάν Κόστα Ντε Μποργκάρ προχωρά την έκθεση της θεολογίας του π. Δημητρίου μέσα από δύο άξονες: ένα γραμμικό-οριζόντιο, που αποκαλύπτει θεολογικά νοήματα και σημασίες, και ταυτόχρονα έναν κάθετο-προσευχητικό, ο οποίος διανθίζει την ανάγνωση με προσευχή και ενατένιση. Αυτές τις προσευχητικές αναφορές τις εντάξαμε στην ελληνική έκδοση μέσα σε πλαίσια που συνοδεύουν το κείμενο, προκειμένου ο αναγνώστης να διευκολυνθεί στην προσπάθειά του να μετεξελιχθεί από παθητικό δέκτη σημασιών σε ενεργητικό ικέτη ευχών. Με αυτό τον πρωτότυπο τρόπο, ο συγγραφέας επιζητεί να μην αρκεστεί απλώς στην ανάδειξη της θεολογικής σκέψης του π. Δημητρίου (πράγμα καθόλου αμελητέο ασφαλώς, καθότι μιλάμε για έναν ιδιαίτερα φωτισμένο θεολογικό νου), αλλά και να προχωρήσει στην έμμεση σκιαγράφηση του ήθους του Στανιλοάε, εφαρμόζοντας στην πράξη τα διδάγματα της φιλοκαλικής ιδιοσυγκρασίας του πολιού γέροντα. Με άλλα λόγια -κι ας κλείσουμε εδώ το σημείωμα αυτό- το ανά χείρας βιβλίο είναι μια προσπάθεια να γίνουν πράξη, κατά τρόπο απτό και τεχνικά συγκεκριμένο, στοχασμοί του π. Δημητρίου, όπως ο ακόλουθος:

«Διαβάζουμε το ψαλτήρι σε στάση προσευχής. Οι πιστοί, το ψαλτήρι το διαβάζουν και στο σπίτι. Η γυναίκα μου το διαβάζει πάντα ως προσευχή και έτσι πρέπει να διαβάζεται όλη η Αγία Γραφή. Διαβάζοντάς την, ακούμε τον Χριστό να μιλάει, έχουμε την αίσθηση ότι ακούμε τον Ίδιο, οπότε στεκόμαστε ταπεινά και δοξολογητικά, ευχαριστώντας Τον για το γεγονός ότι μας μιλά. Γι’ αυτό και μερικές φορές παρεισφρέουν ανάμεσα στους στίχους του ψαλμού και κάποιες προσευχές υπό μορφήν ποιητικών στροφών. Κατά τον ίδιο τρόπο, μια καλή μέθοδος είναι να διαβάζουμε μια προσευχή μετά από κάθε κεφάλαιο της Καινής Διαθήκης και πάντως είναι καλό να διαβάζουμε τον λόγο του Θεού μέσα σε ατμόσφαιρα προσευχής, για να αιρόμαστε πέραν των ορίων της φύσεως, στην υπερβατικότητα του Θεού, διά του Οποίου φθάνουμε σε άλλης μορφής κατανόηση».

Είθε να μας αξιώσει ο Θεός αυτής της άλλης μορφής κατανόησης!

Β. Άργ.