Μουσικόν Εγκόλπιον Παρακλητικής - Κύριοι ήχοι

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Κάθε φορά που με την ευκαιρία κάποιας εκκλησιαστικής ακολουθίας έχω τη χαρά να ακούσω τους μεγαλόπρεπους βυζαντινούς μας ύμνους να ψέλνονται από μουσικολογιώτατους ιεροψάλτες, έρχονται στο νου μου τα λόγια του Μ. Βασιλείου, που παρατηρεί ότι για να κάνει πιο εύκολα βιωματικά κατανοητή την αλήθεια της η Εκκλησία ανέμειξε τη μελωδία μετ η διδασκαλία της. Γράφει λοιπόν ο άγιος ότι: "Επειδή το Άγιο Πνεύμα γνωρίζει πως οι άνθρωποι με μεγάλη δυσκολία παιδαγωγούνται στην αρετή και παραμελούν τη σωστή ζωή, μια και έχουν έντονη τη ροπή προς τη ραστώνη, τι κάνει; Ανάμειξε την ευχαρίστηση, που προέρχεται από τη μελωδία, με τη διδασκαλία, ώστε να επηρεαζόμαστε χωρίς να το καταλάβουμε απο την ωφέλεια των λόγων εξ αιτίας της γοητείας των ψαλλομένων. Γίνεται δηλαδή αυτό που κάνουν και οι γιατροί που τα πικρά φάρμακα τα δίνους στους δύσκολους και ανυπόμονους ασθενείς αλείφοντας πολλές φορές τη κούπα που περιέχει το φάρμακο με μέλι. Οι αρμονικές μελωδίες των ψαλμών, λοιπόν, επενοήθηκαν για χάρη μας, ώστε όσοι είναι νεώτεροι στην ηλικία ή γενικώτερα ανώριμοι, ενώ φαίνεται πως ψάλλουν, στην πραγματικότητα παιδαγωγούν τις ψυχές τους".*

 Έτσι η εκκλησιαστική ψαλμωδία και η μουσική καθίστανται πριν απο όλα πνευματικές πράξεις. Η σεμνή καλλιέργεια αυτών των πνευματικών πράξεων ξεκίνησε, φυσικά, και ανδρώθηκε στη καρδιά της Ορθοδοξίας μας, στο Πάνσεπτο Οικουμενικό Πατριαρχείο της βασιλίδας των πόλεων, της Κωνσταντινούπολης σε καιρούς δόξας, αλλά και σε χρόνους δύσκολους. Κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων (19ος και 20ος), μάλιστα καθιερώθηκε και η ισχύουσα μέχρι τις μέρες μας Παρασημαντική, με τη βοήθεις της οποίας εκτελούνται έκτοτε οι ύμνοι της Ορθόδοξης λατρείας.

Τη σεμνή και σεπτή μουσική παράδοση της Εκκλησίας μας συνεχίζει, καταγράφει και διαδίδει με τα πονήματά του, που περιλαμβάνονται σε τρεις σειρές, την "Αθωνική μουσική ανθοδέσμη", την "Πατριαρχική μουσική κιβωτό" και το "Μουσικό εγκόλπιον παρακλητικής", ο πανοσιώτατος Ιερομόναχος της Ιεράς Μονής Φιλοθέου του Αγίου Όρους, π. Ιερόθεος. Τον μουσικολογιώτατο αυτόν κληρικό είχα τη τιμή και τη χαρά να γνωρίσω από τις κατά καιρούς ενδημίες του στο προσκυνηματικό Ναό του Αγίου Ρηγίνου του Λεβαδέως, Επισκόπου Σκοπέλου, στη Λιβαδειά, όπου με την άριστη εκτέλεση των προς τιμήν του Αγίου εορτίων ύμνων και το σεμνόν ήθος του ελάμπρυνε και, κυριολεκτικά, εκόσμησε τις πανηγύρεις.

Ο π. Ιερόθεος, όμως, εκτός απο άριστος εκτελεστής των μαθημάτων των δύο πόλων της Βυζαντινής μας μουσικής Παράδοσης, της Πατριαρχικής και της Αγιορείτικης, είναι και ταλαντούχος ερευνητής της χειρογράφου παραδόσεώς της. Με τα βιβλία του διασώζει και προβάλλει τα μουσικά μαθήματα όχι μόνον των Μεγάλων Αρχόντων Ιεροψαλτών της Βυζαντινής  Μουσικής Τέχνης, οι οποίοι διαμόρφωσαν τους δύο αυτούς πόλους, αλλά με τη φιλοπονία, η οποία τον διακρίνει ανέσυρε από την αφάνεια και πολλά άγνωστα μέχρι τις μέρες μας χειρόγραφα Μεγάλων Μουσουργών, που βρίσκονται καταχωνιασμένα στις βιβλιοθήκες διαφόρων αγιορείτικων Μοναστηριών.

Το καινούριο πόνημά του, που με ιδιαίτερη χαρά και τιμή προλογίζω εδώ, αποτελεί τον πρώτον τόμον της σειράς του "Μουσικόν Εγκόλπιον Παρακλητικής" και περιλαμβάνει τα μαθήματα των οκτώ ήχων των ύμνων, που αποτελούν το λειτουργικό βιβλίο της Παρακλητικής.

Άλλοι, προ εμού, γνώστες άριστοι της βυζαντινής μας μουσικής παράδοσης, προλογίζοντας προηγούμενα βιβλία του π. Ιεροθέου, του έχουν αποδώσει τον δίκαιον έπαινον και η φωνή τους έχει μεγαλύτερη αξία από τη δική μου, λόγω της εγκρατούς μουσικής τους παιδείας.

Εγώ θα σταθώ για λίγο στο συμβολισμό της επιλογής του συγκεκριμένου λειτουργικού βιβλίου, που αποτελεί τον κορμό των εκκλησιαστικών ακολουθιών του έτους. Σε όλους μας είναι γνωστό ότι η Παρακλητική στα χέρια των ασήμαντων κατά κόσμον και πτωχών διδασκάλων των σκοτεινών και μακρών χρόνων της τουρκικής αιχμαλωσίας του Ελληνικού Έθνους, αποτελούσε βιβλίο κλειδί. Απ' αυτό το βιβλίο τα σκλαβωμένα ελληνόπουλα κάτω "από το τρεμάμενο φως του κανδηλιού" στο νάρθηκα κάποιας Εκκλησίας ή στην εξοχή τις ώρες της σχόλης από τη καταναγκαστική δουλειά, μάθαιναν να συλλαβίζουν τα ελληνικά γράμματα και μαζί τους την ένδοξη ελληνική ιστορία. Ταυτόχρονα κατηχούντο μέσα από τα τροπάρια στα νάματα της Ορθοδόξου πίστεως, διασώζοντας σε δύσκολους και πονηρούς καιρούς όλα τα στοιχεία εκείνα, που αργότερα, μετά τους απελευθερωτικούς αγώνες της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, θα συνέθεταν τη ταυτότητα του νέου Ελληνικού Κράτους.

Στην εποχή μας, που το κίνημα της λεγόμενης Παγκοσμιοποίησης, τείνει να πλημμυρίσει την οικουμένη με τις δικές του οικονομικές και πολιτιστικές αρχές, κάθε προσπάθεια, που βοηθά στην αυτογνωσία μας ως Έθνους και στην ανάδειξη των μακραίωνων πολιτιστικών μας προτεραιοτήτων είναι καλοδεχούμενη.

Πιστεύουμε ότι η προσπάθεια του π. Ιεροθέου, κάτω απ' τη σημαντική, ξεφεύγει από τα στενά πλαίσια της διάσωσης μόνο της μουσικής μας παραδόσεως και αποβαίνει δυναμικό σημαινόμενο για τη διαπίστωση των αλλοτριώσεων, που έχουμε υποστεί ως νεοελληνικό κράτος, ενώ, ταυτόχρονα, γίνεται ισχυρό εφαλτήριο για τη δυναμική αναζήτηση των πραγματικών ριζών της Παραδόσεώς μας.

Αυτό το τελευταίο αποτελεί την ευχή και την προσευχή μας για την εκδοτική πορεία και επιτυχία του παρόντος πονήματος. Στον κατά πάντα δε άξιο εργάτη και άοκνο δημιουργό του, τον π. Ιερόθεο, ευχόμεθα ο δωρεοδότης Τριαδικός Θεός μας να τον χαριτώνει τόσο, ώστε να μας χαρίσει σύντομα και άλλες από τις αξιόλογες έρευνες και μελέτες του.

Με αναστάσιμες ευχές

ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΘΗΒΩΝ ΚΑΙ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ

______

* Μ. Βασιλείου, Ομιλία εις τον Α'. Ψαλμόν, 1, PG 29, 212 C