Μεταξύ δύο αιώνων

Μητροπολίτης Ναυπάκτου κ. Ιερόθεος

Μεταξύ δύο Αιώνων

Τα κείμενα που μελετά το παρόν βιβλίο είναι ομιλίες, εισηγήσεις, διαλέξεις που έγιναν εντός και εκτός της Ελλάδος σε μια οριακή εποχή από πλευράς χρόνου, δηλαδή το έτος 2000, που βρισκόμαστε στο μετέχμιο μεταξύ του 20ου και του 21ου αιώνα.

Αναπτύσσονται επίκαιρα θέματα ιστορικά, κοινωνικά, θεολογικά που ερμηνεύονται μέσα από την προοπτική της θεολογίας, του ορθοδόξου δόγματος, της ποιμαντικής, της θεραπείας του ανθρώπου και προετοιμάζουν τους αναγνώστες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που θα προκύψουν κατά τον 21ο αιώνα.

Με πολλή συντομία παρουσιάζεται το περιεχόμενο των κειμένων.

1. Αλληλεπιδράσεις θεολογίας και πολιτικής στην Ευρώπη. Διαπιστώνεται η μεγάλη σχέση και η αλληλοεξάρτηση μεταξύ θεολογίας και πολιτικής στην Ευρώπη. Υπογραμμίζεται ότι μεταξύ Ανατολής και Δύσης υπάρχουν δύο διαφορετικές θεολογικές παραδόσεις και κατ’ επέκταση δύο διαφορετικοί πολιτισμοί. Ο πολιτισμός που βιώνεται στον Δυτικό χώρο είναι διαμετρικά αντίθετος με τον πολιτισμό της Ρωμηοσύνης, όπως τον διέσωσαν οι άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας.

2. Δυτικός Διαφωτισμός και ορθόδοξος φωτισμός. Παρουσιάζεται η μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της ορθόδοξης θεολογίας. Αναφέρονται οι θεωρίες του Διαφωτισμού και όλα τα σύγχρονα αθεϊστικά και κοινωνικοπολιτικά συστήματα που γεννήθηκαν στο φράγκικο περιβάλλον και δημιούργησαν πολλές ανακατατάξεις στον δυτικό χώρο χωρίς να λύσουν τα βασικά οντολογικά προβλήματα του ανθρώπου. Προβάλλεται η δυναμικότητα της Ελληνορθοδόξου παραδόσεως, όπως εκφράζεται στα έργα των μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας. Οι Πατέρες της Εκκλησίας απαντούν στα φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής τους και διατυπώνουν την διδασκαλία τους εμπνεόμενοι από την Θεία Αποκάλυψη, γι’ αυτό και θεωρούνται οι εκφραστές του ορθοδόξου φωτισμού.

3. Η προετοιμασία για την ποιμαντική διακονία κατά τον 21ο αιώνα. Η Εκκλησία χωρίς να παραθεωρή τον παρόντα αιώνα προετοιμάζει τους ανθρώπους για τον μέλλοντα αιώνα και για την είσοδό τους στην μέλλουσα ζωή. Παρουσιάζονται όλα τα προβλήματα του παρόντος αιώνος (υπαρξιακά, οικογενειακά, κοινωνικά, επιστημονικά τεχνολογικά, εκκλησιολογικά) και διαπιστώνεται ότι τα ανθρωπολογικά και θεολογικά προβλήματα είναι τα μεγαλύτερα. Ιδιαίτερα το πρόβλημα του θανάτου δημιουργεί την μεγαλύτερη αβεβαιότητα και ανασφάλεια και μόνον με την εν Χριστώ ζωή κατορθώνεται η υπέρβασή του.

4. Ορθόδοξη θεολογία και επιστήμη. Ερμηνεύονται τα όρια μεταξύ θεολογίας και επιστήμης. Παρουσιάζονται οι θέσεις του Μ. Βασιλείου για την θεολογία και την επιστήμη και υποδεικνύεται ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να αντιμετωπίζουμε σύγχρονα επιστημονικά θέματα. Αξίζει ιδιαίτερα να μελετήση ο αναγνώστης τις θεολογικές θέσεις που αναφέρονται πάνω στο θέμα της ενδεχόμενης κλωνοποίησης του ανθρώπου και θα διαπιστώση πως εργάζεται ο επιστήμονας και πως ο θεολόγος. Είναι ενδεχόμενο η επιστήμη να θεραπεύση μερικές κληρονομικές ασθένειες και να παρατείνη την ζωή, αλλά δεν έχει την δυνατότητα να οδηγήση τον άνθρωπο στην υπέρβαση του θανάτου που είναι έργο της ορθοδόξου θεολογίας.

5. Οι μεταμοσχεύσεις από ορθόδοξη εκκλησιαστική πλευρά. Τονίζεται ότι δεν αρκεί μόνον η ψυχολογική, κοινωνική, νομική, ιατρική και ηθικοδεοντολογική πλευρά πάνω στο θέμα των μεταμοσχεύσεων, αλλά πρέπει να βλέπουμε το όλο πρόβλημα που δημιουργείται πρωτίστως θεολογικά και να το αντιμετωπίζουμε μέσα από την ποιμαντική προοπτική της Εκκλησίας. Δίνεται απάντηση στο ερώτημα: ‘’Πως αντιμετωπίζεται από την Εκκλησία ο άνθρωπος που βρίσκεται στην κατάσταση του κλινικού θανάτου;’’.

6. Θεολογική προσέγγιση της καύσεως των νεκρών και οι εκκλησιολογικές επιπτώσεις. Διατυπώνεται η στενή σχέση που υπάρχει μεταξύ της ψυχής και του σώματος. Η Εκκλησία σέβεται το ανθρώπινο σώμα αφού το θεωρεί ναό του Αγίου Πνεύματος. Δεν υιοθετεί την αποτέφρωση των σωμάτων, αλλά κηδεύει και ενταφιάζει τα σώματα αναμένοντας την ανάστασή τους στην Δευτέρα Παρουσία του Χριστού.

7. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και η σημασία του για την εποχή μας. Παρουσιάζονται στοιχεία από την ζωή του αγίου και βασικά σημεία της διδασκαλίας του που έχουν σημασία και για την εποχή μας. Ιδιαίτερα τονίζεται η σπουδαιότητα της νοεράς προσευχής την οποία δίδασκε ο άγιος και στους ανθρώπους που ζούσαν στον κόσμο. Είναι απαραίτητο να γνωρίζουν οι σημερινοί ορθόδοξοι το έργο και την διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου διότι σε αυτήν παρουσιάζεται η ησυχαστική παράδοση που είναι η βάση της Ορθοδόξου Παραδόσεως και η προϋπόθεση της θεολογίας.

8. Μυστικισμός και ορθολογισμός στους Μέσους χρόνους: οι απόψεις του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Αναλύονται οι κυριότερες θέσεις της διδασκαλίας του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και πως διαφοροποιούνται από τις θεολογικές θέσεις του Βαρλαάμ και όλων των σχολαστικών θεολόγων, αλλά και του μυστικισμού. Η ορθόδοξη νηπτική και μυστική θεολογία έχει μεγάλη αξία για την σημερινή εποχή διότι θεραπεύει τον άνθρωπο και μπορεί να τον ελευθερώση από όλα τα αδιέξοδα της ζωής.

9. Η περί προσώπου διδασκαλία κατά τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά. Αναπτύσσεται η διδασκαλία του αγίου για το πρόσωπο του Θεού και το πρόσωπο του ανθρώπου και ποιά διαφορά υπάρχει μεταξύ τους. Ο άγιος χρησιμοποιεί τον όρο “υπόσταση” και δηλώνει ότι το πραγματικό πρόσωπο είναι ο Θεός. Αναφέρονται οι προϋποθέσεις για τον χαρακτηρισμό του ανθρώπου ως προσώπου. Όλοι οι άνθρωποι είναι δυνάμει πρόσωπα, αλλά ακολουθώντας την μέθοδο της ορθοδόξου ησυχίας, μπορούν να γίνουν και ενεργεία πρόσωπα. Είναι πολύ βασικό να γνωρίζουμε ότι, όταν διασπάται ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου, τότε ο άνθρωπος γίνεται προσωπείο. Παρουσιάζεται επίσης η Θεοτόκος πρότυπο βιώσεως του προσώπου.

10. Θεάνθρωπος και θεούμενος. Δίνεται απάντηση στην ερώτηση εάν οι άγιοι μπορούν να ονομασθούν κατά Χάρη Θεάνθρωποι. Διευκρινίζεται ότι ο όρος «Θεάνθρωπος» αποδίδεται μόνον στον Χριστό, ενώ ο άνθρωπος που ενώνεται με τον Θεό και βρίσκεται στην πορεία προς την θέωση είναι και λέγεται θεούμενος.

11. Από το κατ’ εικόνα στο καθ’ ομοίωση. Αναλύονται οι όροι «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση» σύμφωνα με την διδασκαλία των αγίων Πατέρων της Εκκλησίας. Τονίζονται οι συνέπειες της πτώσεως του ανθρώπου και πως με την ενανθρώπηση του Υιού και Λόγου του Θεού, που είναι η εικόνα του Πατρός, ανακαινίσθηκε ο κατ’ εικόνα Θεού άνθρωπος. Για να φθάση ο άνθρωπος στο καθ’ ομοίωση, που ταυτίζεται με την θέωση και είναι ο σκοπός της δημιουργίας του, θα πρέπει να περάση από τα διάφορα στάδια θεραπείας. Η θεραπεία του ανθρώπου πραγματοποιείται μέσα στον χώρο της Εκκλησίας και είναι μια ολόκληρη πορεία και μέθοδος που καθαρίζει το κατ’ εικόνα και επιζωγραφίζει πάνω σε αυτό το καθ’ ομοίωση.

12. Η προσωπικότητα του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού και η εορτή της Γεννήσεως του Χριστού. Γίνεται αναφορά στο υμνολογικό χάρισμα του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού το οποίο συνδέεται αναπόσπαστα με την θεολογία του. Εξηγείται επίσης πως μόνον μέσα από την θεραπεία μας μπορούμε να ζήσουμε τα αγαθά της θείας ενανθρωπήσεως στην ύπαρξή μας.

13. Ασθένεια, θεραπεία και θεραπευτής, κατά τον άγιο Ιωάννη τον Σιναΐτη. Παρουσιάζονται τα χαρίσματα και τα προσόντα που πρέπει να διακρίνουν τον ιερέα-θεραπευτή σύμφωνα με το κείμενο του αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου «Προς Ποιμένα». Εξετάζονται τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ασθενείας και του ασθενούς ανθρώπου. Αναλύονται οι τρόποι θεραπείας που εξασκεί ο Θεός δια του ικανού θεραπευτού, αλλά και οι προϋποθέσεις της θεραπείας. Τονίζεται ότι δεν μπορεί να ενεργήση ο Θεός, ούτε να βοηθήση ο πεπειραμένος πνευματικός, αν δεν συνεργήση και ο άρρωστος άνθρωπος, διότι η ελευθερία του ανθρώπου είναι απαραβίαστη.

14. Η αγωγή των εμβρύων, των νηπίων και των παιδιών. Καταγράφονται οι θέσεις της Εκκλησίας για την αγωγή των εμβρύων, των νηπίων και των παιδιών σύμφωνα με την Ορθόδοξη Παράδοση. Εξετάζονται οι βασικές αρχές της Εκκλησίας για το μυστήριο του γάμου και υπογραμμίζεται ότι η σύλληψη του ανθρώπου είναι έργο της πρόνοιας του Θεού. Δίνεται μεγάλη βαρύτητα στην πνευματική συγκρότηση των γονέων διότι η αγωγή των παιδιών αρχίζει πριν από την σύλληψη. Οι φορείς της αγωγής, κυρίως οι γονείς και ιδιαίτερα η μητέρα, πρέπει να διακρίνωνται από πνεύμα μεγάλης θυσίας και από έμπνευση ώστε να ανταποκριθούν στο μεγάλο έργο της διαπαιδαγώγησης του παιδιού. Παρουσιάζονται χαρακτηριστικά παραδείγματα από την ζωή των αγίων τα οποία δείχνουν πως εξασκείται μια σωστή αγωγή στην νηπιακή και παιδική ηλικία.

15. Η Εκκλησία ως η καινή κτίση. Αντλώντας ο συγγραφέας στοιχεία μέσα από τα γεγονότα της Μεταμορφώσεως του Χριστού και της Πεντηκοστής εξηγεί τι ακριβώς είναι η Εκκλησία και ποιά είναι τα ζωντανά μέλη της. Η Εκκλησία είναι άγιος θεσμός και καινή κτίση και, σύμφωνα με την διδασκαλία του αγίου Συμεών του νέου Θεολόγου, οι άγιοι που ζουν μέσα στην καινή ζωή της Εκκλησίας αποτελούν την καινή κτίση.

16. Η δυναμική του Βαπτίσματος στον σύγχρονο κόσμο. Εξετάζεται η αξία και η σπουδαιότητα του Βαπτίσματος, διότι το Βάπτισμα μεταμορφώνει τον άνθρωπο, καθαρίζει το κατ’ εικόνα, που αμαυρώθηκε με την πτώση και δίνεται η δυνατότητα να πορευθή ο άνθρωπος προς το καθ’ ομοίωση. Διαβάζοντας ο αναγνώστης Μια σύγχρονη βαπτιστική εμπειρία θα διαπιστώση πως με το βάπτισμα αναγεννάται ο άνθρωπος και αποκτά πραγματική σχέση με τον Θεό, τον συνάνθρωπο, τον εαυτό του και την κτίση.

17. Ο λειτουργικός χρόνος στην εκκλησιαστική ζωή. Οι Πατέρες της Εκκλησίας ασχολήθηκαν με το θέμα του χρόνου από θεολογικής και ποιμαντικής πλευράς. Μέσα στην Εκκλησία ο χρόνος ενοποιείται διότι ο αναγεννημένος άνθρωπος έχει την δυνατότητα να υπερβή εν Χριστώ Ιησού την κτιστότητά του, την φθορά και τον θάνατο. Σε όλες τις λατρευτικές συνάξεις και ιδιαίτερα στην θεία Λειτουργία βιώνεται ο λειτουργικός χρόνος. Τόσο ο Λειτουργός ιερεύς, όσο και ο πιστός Χριστιανός με την μυστηριακή ζωή και την κοινωνία και ενότητα με τον Θεό υπερβαίνουν τον χρόνο.

Όλες οι εισηγήσεις προβάλλουν τον σκοπό της Εκκλησίας που είναι η μεταμόρφωση του ανθρώπου και προετοιμάζουν τον αναγνώστη όχι μόνον για την παρούσα ζωή, αλλά πρωτίστως για την βίωση της βασιλείας του Θεού.