Βίος και πολιτεία του Αγίου Ιερομάρτυρος Γρηγορίου του Ε', Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως

Από τον σεβαστό άγιο Καθηγούμενο της Ιεράς Μονής Οσίου Γρηγορίου, Αρχιμανδρίτη Χριστοφόρο, έλαβα στα χέρια μου το έργο ανώνυμου συγγραφέα με τον τίτλο "Βίος και Πολιτεία του Ιερομάρτυρος Γρηγορίου, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως", με την προτροπή να επιμεληθώ την επανέκδοσί του στην σύγχρονη νεοελληνική γλώσσα, για να γίνη γνωστός ο Βίος του Αγίου, όπως εγράφη από άνθρωπο, ο οποίος είχε πληροφορίες από αυτόπτες μάρτυρες ή από ανθρώπους που γνώριζαν πολύ καλά τα γεγονότα και τα έζησαν.

Η βιογραφία αυτή είναι η πρώτη ολοκληρωμένη εργασία, όπως αναφέρεται και στον πρόλογο του συγγραφέα.

Το μελέτησα και με εντυπωσίασε ο όλος Βίος του Αγίου. Είδα μέσα στις σελίδες να περιγράφεται όλο το γεναλογικό δένδρο του Αγίου και όλες οι εκφάνσεις της ζωής του και σκέφθηκα, ότι η μελέτη του μπορεί να ωφελήση και άλλους πολλούς, διότι τα χρόνια εκείνα που έζησε ο Άγιος δεν ήταν καλύτερα από τη σημερινή κατάστασι της πατρίδος μας, διότι τότε όλα "τάσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά".

Στα δύσκολα αυτά χρόνια ο Πατριάρχης στάθηκε ο Πατέρας του Γένους, ο φρούραρχος της πίστεως, που την τόνιζε με τις διάφορες εκδόσεις του Πατριαρχείου, ο υπερασπιστής των κατατρεγμένων, ο μέγας Εθνάρχης, αλλά και ο "πιστός άχρι θανάτου" Επίσκοπος της Εκκλησίας μας με τον υπέροχο λόγο του· "Ο Πατριάρχης των Χριστιανών πεθαίνει Χριστιανός".

Στο τέλος της βιογραφίας παρατίθενται και οι δύο υπέροχοι επιμνημόσυνοι λόγοι του Κωνσταντίνου Οικονόμου του εξ Οικονόμων. Οι λόγοι είναι πολύτιμοι, εκτός των άλλων, και για τα πολλά ιστορικά στοιχεία, τα οποία μας δίνουν· στοιχεία και για άλλους ιερομάρτυρες Αρχιερείς, Ιερομάρτυρες και Εθνομάρτυρες, τους οποίους αγνοούσαμε μέχρι τώρα. Αλλά δείχνουν και την βαθειά ταπείνωσι και απλότητα του Αγίου. Ας δούμε μία λεπτομέρεια.

Συνέβη κάποτε πολιτική διχόνοια μεταξύ των Χριστιανών της Σμύρνης. Μάταια ο Αρχιερέας φρόντισε να τους ειρηνεύση... Παρασύρθηκε λοιπόν ο Γρηγόριος στην μία από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές και, δυστυχώς, την πιο άδικη. Αλλά αμέσως αναγνωρίζει το παράπτωμα. Γι' αυτόν, λοιπόν, τον λόγο, στην ίδια του την Μητρόπολι, μία γιορτινή μέρα, που έχει συγκεντρωθεί μεγάλο πλήθος λαού, πρώτα μεν εκφωνεί λόγο σχετικά με την ειρήνη και την ομόνοια, και έπειτα αφού κατεβαίνει από τον θρόνο, φορώντας την αρχιερατική του στολή, ταπεινός ως προς την στάσι του, με συντριμμένη την καρδιά του, με τα μάτια του γεμάτα δάκρυα, ομολογεί το αμάρτημα και γονατίζει κάτω και ζητά από όλους την συγχώρησι.

Αυτή η πολύ σημαντική κίνησι ταπεινοφροσύνης του συγκλόνισε τις καρδιές των ανθρώπων, που είχαν τις διαφορές και τις έκανε να αναλυθούν σε δάκρυα και τις έφερε κοντά με ομόνοια και ειρήνη. Τόσο μεγάλη ήταν η ευαισθησία της συνειδήσεώς του και τη γνήσια αγάπη προς τον Θεό και προς τον πλησίον.

Αυτός ήταν ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε'. Ένας Άγιος που δίδασκε με την αρετή του, αλλά και με τα λάθη του.

Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται και η άρσις του αφορισμού των επαναστατών του 1821, εφ' όσον και οι ίδιοι οι εχθροί της πατρίδος μας γνώριζαν, όπως αναφέρει και ο συγγραφέας του παρόντος πονήματος, ότι ο αφορισμός ήταν φαινομενικός και όχι πραγματικός. Κρίναμε σκόπιμο να γίνη και αυτή η προσθήκη, διότι υπάρχουν αρκετοί που δέχονται ως πραγματικό τον αφορισμό και ως μη ανακληθέντα.

Ελπίζω, όποιος το μελετήσει, να μη μείνη άμοιρος κάποιας πνευματικής ωφέλειας και ελπίζω όλοι μας να μην είμαστε άμοιροι των πρεσβειών του Αγίου ενδόξου Ιερομάρτυρος Γρηγορίου του Ε'.

Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζουμε στον Άγιο Καθηγούμενο της Ιεράς Μονής οσίου Γρηγορίου Πανοσιολογιώτατο Αρχιμ. κ. Χριστοφόρο για την ευκαιρία και ευλογία που μας χάρισε εκδίδοντας την παρούσα εργασία.

Ακόμη σε όσους παντοιοτρόπως συνέβαλαν στην αρτιώτερη έκδοσι του παρόντος εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες. Ο Άγιος ας τους αμείψη για τον κόπο τους.

Νέα Σκήτη Αγ. Παύλου, Άγιον Όρος,
Σεπτέμβριος 2015

Όταν κινήθηκαν οι Έλληνες ωπλισμένοι για την ανάκτησι της ελευθερίας τους, μεγάλο πλήθος από τους ομογενείς μας άοπλο και αναίτιο έπαθαν τα πάνδεινα και σε άλλους τόπους της Οθωμανικής Επικρατείας, και ιδιαίτερα στην Βασιλεύουσα Κωνσταντινούπολι.

Από αυτούς λοιπόν που έπαθαν τα ανήκουστα και μάλιστα από τους πλέον επισήμους, ένας και ο κατ'  εξοχήν πρώτος ήταν ο αοίδιμος Πατριάρχης Γρηγόριος, ο οποίος με την τραγική ή μάλλον με την ένδοξη και οσία και μαρτυρική του θυσία επρόκειτο να λαμπρύνη της Ελληνικής επαναστάσεως τα προοίμια. Ήταν άνθρωπος υπέροχος και στα λόγια και στα έργα και από τον ιερατικό του βίο, αλλά και από την υψηλότατη θέσι, την οποία και τίμησε. Το όνομά του θα διαλάμπη στην πολιτική και εκκλησιαστική μας ιστορία και θα τιμά για πάντα το έθνος των Ελλήνων και όλον τον Χριστιανικό κόσμο. "Τας αρετάς αυτού διηγήσονται έθνη, και τον έπαινον αυτού αναγγελεί η Εκκλησία".

Αυτού του μακαρίου πατρός την βιογραφία προσπάθησα να συντάξω, αφού μπόρεσα να συγκεντρώσω πληροφορίες γι' αυτήν και αφού μπόρεσα και είδα εκείνους που έγραψαν περιστασιακά για την ίδια υπόθεσι, πιστεύοντας, ότι το έργο μου δεν θα φανή καθόλου περιττό, αλλά θα είναι περιζήτητο, αν μου επιτρέπεται να πω, σε εκείνους που τιμούν την αρετή, και μάλιστα προσώπων πάρα πολύ ιερών.

Ομολογώ, ότι η βιογραφία αυτού του ιερομάρτυρος χρειαζόταν πιο κατάλληλο χέρι και δυνατώτερο κάλαμο, αλλ'  επειδή δεν είχα ως σκοπό την επίδειξι και προβολή, αλλά αφηγηματικά και απλά να εκθέσω την υπόθεσι του πονήματός μου, δεν δίστασα να το δημοσιεύσω και τοσούτω μάλλον, καθ' όσον το έργο μου δεν θα προκαλέση κανένα εμπόδιο σε εκείνον που επιθυμεί ή θα επιθυμήση να συντάξη μία παρόμοια βιογραφία· αντίθετα μάλιστα, ίσως να μπορέση να αντλήση και ωρισμένες πληροφορίες από τις δικές μου πρόχειρες σημειώσεις, από αυτές που μπόρεσα και συγκέντρωσα και σύνταξα αυτήν την μικρή εργασία.

Για καλλίτερη γνώσι και ευχαρίστησι εκείνων που θα μελετήσουν την εργασία αυτή, στο τέλος πρόσθεσα ως επίμετρο και τους λόγους που εκφωνήθηκαν στον καθεδρικό Ναό της Οδησσού από τον σοφό Διδάσκαλο Κωνσταντίνο Οικονόμο τον εξ Οικονόμων, τον επικήδειο και τον λόγο που έγινε στο μνημόσυνο, όπου αυτός ο Εκκλησιαστικός ρήτορας ανέπτυξε με το κατάλληλο πάθος τις αρετές και τους ιερούς άθλους του αοιδίμου Πατριάρχου και των συν αυτώ τριών Ιεραρχών, οι οποίοι μαρτύρησαν την ίδια ημέρα.

Ελπίζω, ότι οι αναγνώστες θα αποδεχθούν ευμενώς το πρώτο δοκίμιο της σπουδαίας αυτής βιογραφίας, αποβλέποντας όχι προς τις ελλείψεις αλλά προς την προαίρεσι εκείνου που κοπίασε.

Αθήνα 15 Νοεμβρίου 1852
Ο Συντάκτης