Τα 226 κεφάλαια περί των οιομένων εξ έργων δικαιούσθαι

Περί του Αγίου Μάρκου του Ασκητού αναφέραμεν ολίγα βιογραφικά στοιχεία, ως εκφραστικά της θεοφόρου ψυχής του, εις την Εισαγωγήν των 200 Κεφαλαίων του, "Περί Πνευματικού Νόμου". Πως, δηλαδή, εθεράπευε τα άγρια θηρία της Ερήμου, που οσφραίνοντοο την βασιλικήν καθαρότητα του προπτωτικού Αδάμ, πως άγγελος Κυρίου διά των χειρών του τον μετελάμβανε, διά την υψηλήν ζωήν του, πως, τέλος, εις το Βυζάντιον ήτο ο δημοφιλέστερος πνευματικός οδηγός, ώστε να μείνη παροιμιώδης η φράσις· "πώλησον πάντα και αγόρασον Μάρκον".

Ήδη ο θεολόγος και εκδότης βιβλίων κ. Στ. Κεμεντζετζίδης, εις την σειράν των ευχρήστων "Φιλοκαλικών" κειμένων, εκδίδει τα 226 Κεφάλαια του Αγίου Μάρκου "Περί των οιομένων εξ έργων δικαιούσθαι", άτινα μετεφράσαμεν προς οικοδομήν των αναγνωστών του Αγιορείτικου Περιοδικού "Αθωνικοί Διάλογοι".

Εκ του τίτλου των Κεφαλαίων καταφαίνεται και ο σκοπός της συγγραφής των. Εικάζεται βασίμως, ότι η πλάνη του παπισμού, περί δικαιώσεως εξ έργων, είχε προηγηθή είς τινας περιοχάς και ιδία μεταξύ Μοναχών τινών της Ανατολής. Αι εντολαί του Κυρίου και έργα τινά ασκητικού χαρακτήρος και κοινωνικής φιλαλληλίας, εθεωρούντο ως αυτοσκοπός και ως οδηγούντα εις την σωτηρίαν της ψυχής, χωρίς να λαμβάνεται σοβαρώς υπ' όψει ο παράγων της χάριτος, το έλεος του Κυρίου και η καθαρότης της καρδίας, αποβαινούσης ούτω κατοικητήριον και "μονή" της Αγίας Τριάδος, κατά την Ορθόδοξον διδασκαλίαν. Επόμενον ήτο να φρονούν, ότι τα έργα καθ' εαυτά δικαιούν τον άνθρωπον και να δίδουν ιδιαιτέραν έμφασιν εις την εξωτερικήν δραστηριότητα, υπό μορφήν έργων ευποιΐας οι λαϊκοί, έργων ασκητικών οι Μοναχοί.

Ο Άγιος Μάρκος μεταφέρει ευθύς αμέσως το όλον πρόβλημα επί Γραφικής βάσεως, διά ν' αποδείξει ότι· "Ει Χριστός υπέρ ημών απέθανε" (Ρωμ. ε', 8) και "ου ζώμεν εαυτοίς, αλλά τω υπέρ ημών αποθανόντι και εγερθέντι", (Β' Κορ. ε', 15) δήλον ότι δουλεύειν αυτώ έως θανάτου κεχρεωστήκαμεν. Πώς ουν οφειλομένην την υιοθεσίαν λογισόμεθα;" (Κεφ. κ'). Και τονίζει· "παρά δεσπότου μισθός δούλοις ου κεχρεώστηται".

Συνοψίζων δε το ορθόδοξον φρόνημα, περί της σημασίας των έργων, ο θεοφόρος Πατήρ, εις την ερμηνείαν του ευαγγελικού χωρίου (Ματθ. ιστ', 27) λέγει· "Όταν ακούσης της Γραφής λεγούσης, ότι αποδώσει εκάστω κατά τα έργα αυτού, ουκ έργα νοήσεις γεέννης ή Βασιλείας αντάξια, αλλ' έργα της εις αυτόν απιστίας ή πίστεως ο Χριστός αποδίδωσιν εκάστω· ουχ ως συναλλάκτης πραγμάτων, αλλ' ως Θεός κτίστης και αγοραστής ημών". (Κεφ. ΚΒ').

Εν συνεχεία, ο θείος Πατήρ, γενικεύων το όλον θέμα επί της ζωής και του ηθικού θανάτου της ψυχής, αναπτύσσει ασκητικοπνευματικώς όλας τας φάσεις της εν Χριστώ ζωής, αναλύει τα πάθη, τας προς εαυτά σχέσεις των, τας προϋποθέσεις απαλλαγής εξ αυτών, τας ενεργείας της χάριτος, επανέρχεται εις το προσφιλές θέμα του, της λειτουργίας του πνευματικού νόμου, όπου πανταχού της ζωής μας συναντάται, διά να καταλήξη εις την υπογράμμισιν της ανάγκης, όπως, προκειμένου να εισέλθωμεν εις τον χώρον της καθαράς φύσεως της ψυχής, όπου κατοικεί η χάρις, απαραίτητον να ελευθερωθώμεν από τας μέριμνας του βίου και τους ακαθάρτους λογισμούς. Η άποψις αυτή συνοψίζεται εις τα Κεφάλαια, 224 και 225 τα οποία ολόκληρα σχεδόν εχρησιμοποίησεν ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς προς την "εν μοναζούσαις σεμνοτάτην Ξένην" επιστολήν του.

Διά της μεταφοράς, λοιπόν, του θέματος εις το μέγα πρόβλημα της ζωής της ψυχής, αναγκάζει ο Πατήρ τους "οιομένους εξ έργων δικαιούσθαι" να ίδουν την άβυσσον της εσωτερικότητος του ανθρώπου, την εν αυτή κόλασιν, τον Παράδεισον, τους δαίμονας που εμφωλεύουν, την "μονήν" της Αγίας Τριάδος και όλην την πολύπλοκον προβληματολογίαν που δημιουργείται από την μεταμόρφωσιν των παθών και των αρετών, που ενεργεί "ο μετασχηματιζόμενος εις άγγελον φωτός σατανάς".

Ούτω δε, ενώπιον αυτής της τραγωδίας της ανθρωπίνης καρδίας ιστάμενος πας "οιόμενος εξ έργων δικαιούσθαι", δεν είναι δυνατόν ειμή να απαλλαγή από την δαιμονικήν πλάνην, καθ' ην το πρόβλημα της εν Χριστώ ζωής, της αιωνιότητος, της εν χάριτι αθανασίας, του ατελευτήτου θείου έρωτος, της εισόδου εντός του Θείου γνόφου, της εν Χριστώ ελευθερίας και της μετοχής του ακτίστου φωτός, λύεται δι' εξωτερικών τινών έργων φιλαλληλίας. Ενώ η εν Αγίω Πνεύματι μακρά πνευματική παράδοσις, εντός της οποίας έζη και "εφιλοσόφει" ο άγιος Μάρκος, είναι πλήρης αγώνων κατά των δαιμόνων, πλήρης δακρύων και στεναγμών, αδιαλείπτων προσευχών, μακρών νηστειών, παρατεταμένων αγρυπνιών, σκληράς πάλης προς τας σκληράς ουσίας των παθών, βαθείας ταπεινώσεως και συντριβής της καρδίας, διά να έλθη αρρωγός η Χάρις του Θεού και να εκβάλη τους βεβηλούντας τον ναόν Του δαίμονας.

Κατά βάθος και εν όλη τη εκτάσει του, αυτό είναι το μοναδικόν πρόβλημα του ανθρώπου και όλαι αι συγγραφαί των Αγίων Πατέρων και ολόκληρος ο αιδέσιμος βίος των, αυτό το πρόβλημα υπομνηματίζουν και αυτήν την μεθοδολογίαν διδάσκουν. Αδύνατον να απαλλαγή κανείς εκ των τυραννικών παθών και των δαιμονικών ενεργειών, άνευ της διοδεύσεως της "στενής και τεθλιμμένης οδού", την πείραν της οποίας κατέγραψαν, οι μετά πάσης συνεπείας βαδίσαντες Άγιοι Πατέρες. Αδύνατον να διαφύγη κανείς τον πνευματικόν νόμον, όστις προϋποθέτει Θεόν-Πατέρα αγαπώντα τα τέκνα του και παιδαγωγούντα καταλλήλως κατά το έλεός του και την δικαιοσύνην του, όπως καταστούν "θείας φύσεως κοινωνοί".

Ο Άγιος Μάρκος, περικλείει το παν εις τας εντολάς του Κυρίου Ιησού. Η εργασία των εντολών αποτελεί τεκμήριον της αγάπης προς τον Θεόν. Δι' αυτό και λέγει ο Κύριος· "Ο αγαπών με, τας εντολάς μου τηρήσει, και αγαπηθήσεται υπό του Πατρός μου, καγώ αγαπήσω αυτόν και εμφανίσω αυτώ εμαυτόν". (Ιωάν. ιδ', 21). Αλλά όσον και αν φαίνεται, ότι η εργασία των εντολών αποτελεί καρπόν του προσωπικού παράγοντος, εν τούτοις μετέχει της βοηθείας της χάριτος. Παρά τούτο όμως, όσον και αν βοηθήται ο άνθρωπος εις την εκπλήρωσιν των εντολών υπό της χάριτος, δεν δύναται να φθάση εις την αγάπην του Θεού και του πλησίον, χωρίς θλίψεις, συντριβήν της καρδίας, και ταπείνωσιν. Όλα, βεβαίως, είναι χάρις Θεού, αλλ' απαιτείται και ο μόχθος εν ταπεινώσει του ανθρώπου. Και όπως προσφυώς ελέχθη, "ο Θεός εργάζεται, αλλ' ο άνθρωπος ιδρώνει".

Συν τούτοις, ο θεοφόρος Πατήρ, διακρίνει τας εντολάς από τα έργα τινά απαραίτητα, τα οποία ενεργούνται υπό της φύσεως, δηλαδή άνευ της συνεργασίας της χάριτος, τα οποία αποτελούν άρνησιν του εναντίου εις αυτά κακού, επομένως δεν προσθέτουν αγιασμόν εις την ψυχήν. Διά τούτου αποβλέπει, ο Όσιος, να μας καταστήση ταπεινούς, εργαζομένους το αγαθόν, αλλά και να αποδείξη ότι, "πάσα η έως θανάτου επιτελουμένη αρετή, ουδέν έτερον, ή αμαρτίας εστιν αποχή. Αμαρτίας δε αποχή, φύσεώς εστιν έργον, ου Βασιλέως αντάλλαγμα". (Κεφ. 25). Και αναφέρει ενδεικτικώς τας εξής περιπτώσεις· "Ο εγκρατής, απέχει γαστριμαργίας. Ο ακτήμων πλεονεξίας. Ο ήσυχος πολυλογίας. Ο αγνός φιληδονίας. Ο σεμνός πορνείας. Ο αυτάρκης φιλαργυρίας. Ο πράος ταραχής. Ο ταπεινόφρων κενοδοξίας. Ο υποτακτικός φιλονεικίας. Ο ελεγκτικός υποκρίσεως. Ομοίως και ο ευχόμενος, απέχεται ανελπιστίας. Ο πτωχός πολυχρηματίας. Ο ομολογητής αρνήσεως. Ο μάρτυς ειδωλολατρείας...".

Επομένως όλα είναι χάρις και έλεος Θεού και ματαίως ελπίζουν οι "οιόμενοι εξ έργων δικαιούσθαι". Ό,τι ζητεί από ημάς ο Θεός είναι να τον αγαπήσωμεν "εξ όλης της ψυχής, εξ όλης της διανοίας και εξ όλης της ισχύος και τον πλησίον ως εαυτούς", ως ευγνώμονες δούλοι, λυτρωθέντες εκ του αιωνίου θανάτου διά του ατιμήτου Αίματός Του. Πρέπει δε να στερεωθώμεν εις την Ορθόδοξον διδασκαλίαν, καθ' ην "Όσοι του λουτρού της παλιγγενεσίας ηξιώθημεν, τα αγαθά έργα ου δι' ανταπόδοσιν προσφέρομεν, αλλά διά φυλακήν της δοθείσης ημίν καθαρότητος", (Κεφ.23) και ανοδικήν κίνησιν προς το "καθ' ομοίωσιν" και θέωσιν.

Όλαι αι επί μέρους φάσεις της Ορθοδόξου ζωής αποτελούν μίαν αδιάρρηκτον οργανικήν ενότητα εντός της Εκκλησίας. Και αν κάτι διασαλεύωμεν από την πνευματικήν ζωήν της Εκκλησίας, προκαλείται ανωμαλία, φθάνουσα εις αντιφάσεις και εις πνευματικήν ακόμη σχιζοφρένειαν.

Η πλάνη, αίφνης, των "οιομένων εξ έργων δικαιούσθαι", δεν ελέγχεται απλώς από τα κείμενα της Ορθοδόξου λατρείας. Αλλά ό εν αυταρκεία ζων εν τοις φυσικοίς έργοις του, περιέρχεται αυτομάτως εις κατάστασιν συγχύσεως, -ίνα μη είπωμεν αντιστάσεως- όταν συμβή να ακούση την κατανυκτικωτάτην Υμνολογίαν της Εκκλησίας με τον τονισμόν της αυτομεμψίας, της συντριβής, της ομολογίας ότι, "γέγονα σπήλαιον ληστών και χείρων δαιμόνων" και "ουκ έστιν εξ έργων σωτηρίας ελπίς".

Κατά βάθος δε και ο πόλεμος κατά του Μοναχισμού, που παρατηρείται μεταξύ των ευσεβών, είναι αποτέλεσμα της ψυχολογίας των "οιομένων εξ έργων δικαιούσθαι". Διότι όταν τις "οίεται", ότι θα σωθή εκ των έργων του, προς τι η άσκησις, η κακοπάθεια, αι νηστείαι, αι αγρυπνίαι, αι αδιάλειπτοι προσευχαί, η υποταγή, ο κλαυθμός, η συντριβή, τα δάκρυα, το πένθος και οι "αλάλητοι στεναγμοί", που ενεργούνται από τους Μοναχούς;

Ιδού διατί τα 226 Κεφάλαια του θεοφόρου Πατρός ημών Μάρκου του Ασκητού, αποτελούν επανευαγγελισμόν της Ορθοδόξου πνευματικής ζωής, αποπνέοντα την ευωδίαν της θείας χάριτος, η οποία διδάσκει τα τέκνα του Θεού· "όταν ποιήσητε πάντα τα διαταχθέντα υμίν, λέγετε ότι δούλοι αχρείοί εσμεν, ότι ο ωφείλομεν ποιήσαι πεποιήκαμεν". (Λουκ. ιζ', 10).

Θεόκλητος Μοναχός Διονυσιάτης