Η θεωρία της βιολογικής εξέλιξης και η Ορθοδοξία

Η Θεωρία της εξελίξεως, ως μία επιμέρους επιστημονική θεωρία, αναφερόμενη στη βιολογική εξέλιξη του ανθρώπου, είναι σε όλους μας γνωστή, ήδη από τη σχολική ηλικία. Εκείνο που δεν είναι επαρκώς γνωστό είναι, ότι η Θεωρία αυτή έχει και τον επιστημονικό αντίλογό της. Συγκεκριμένα, η Θεωρία της βιολογικής εξελίξεως του ανθρώπου απορρίφθηκε με τεκμηριωμένο τρόπο από ορισμένους ειδικούς επιστήμονες, ως αναπόδεκτη. Ως μη επιστημονικώς βεβαιωμένη, λοιπόν, η Θεωρία της εξελίξεως του ανθρώπου δεν είναι γενικώς αποδεκτή από την επιστημονική κοινότητα. Πολύ περισσότερο όμως, δεν είναι αποδεκτή από την Ορθόδοξη θεολογική σκέψη, όπως αυτή εκφράζεται έμμεσα μεν, αλλά σαφώς, από τους αγίους Πατέρες της Εκκλησίας.

Οι ειδικοί επιστήμονες-συγγραφείς της παρούσας μελέτης, Οάνα και Αλέξανδρος Ιφτίμε, εύστοχα επεχείρησαν να αποδείξουν, ότι η Θεωρία της εξελίξεως είναι ασυμβίβαστη με την Ορθόδοξη πίστη, η οποία αναφέρεται στην Κοσμολογία, την θεολογική ανρθωπολογία, τη Χριστολογία και τη σωτηριολογία. Παράλληλα, επεχείρησαν να εναρμονίσουν τα δικά τους επιστημονικά συμπεράσματα με Πατερικές θεολογικές σκέψεις, οι οποίες εκφράστηκαν σε ανύποπτο χρόνο από λογίους αγίους της Εκκλησίας. Αν, μάλιστα, λάβουμε σοβαρά υπόψη μας, ότι η αγιότητα των αγίων μας και η αγιότητα του Θεού είναι μία και η αυτή, οντολογικώς, τότε αντιλαμβανόμαστε την κατεξοχήν εγκυρότητα της εκφρασθείσας θέσεώς τους ως προς το πραγματευόμενο ζήτημα.

Καταρχήν, οι συγγραφείς της μελέτης αυτής κινούμενοι απολογητικά και απευθυνόμενοι προς το εκκλησιαστικό κοινό, πολύ σωστά, αντλούν τα θεολογικά επιχειρήματά τους από την Αγία Γραφή. Και αυτό, γιατί στην Αγία Γραφή βρίσκεται η αποκαλυφθείσα αλήθεια για τον Θεό, τον κόσμο, τον άνθρωπο και τη σωτηρία του. Ήδη η Παλαιά Διαθήκη μας πληροφορεί, ότι στην κτίση "ουκ εισι λαλιαί ουδέ λόγοι, ων ουχί ακούονται αι φωναί αυτών" (Ψαλμ. 18, 4). Αλλά και η Καινή Διαθήκη διακηρύσσει, ότι "τα αόρατα αυτού (ενν. του Θεού) από κτίσεως κόσμου τοις ποιήμασι νοούμενα καθοράται η τε αΐδιος αυτού δύναμις και θειότης" (Ρωμ. 1, 20). Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για τους "λόγους των όντων", οι οποίοι νοούνται ως αιτία και σκοπός των όντων. Βέβαια, οι "λόγοι των όντων", κατά την αγιοπνευματική εμπειρία της Εκκλησίας, είναι αναγνωρίσιμοι και αναγνώσιμοι μόνον απ' όσους έχουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις, δηλαδή τα γυμνασμένα πνευματικά αισθητήρια, τα οποία σχετίζονται κατεξοχήν με την καθαρότητα του νου και της καρδίας. Χωρίς την πνευματική αυτή καθαρότητα του νου, παραμένουν αθέατες οι διάφορες άκτιστες ενέργειες του Θεού στην κτίση και ιδιαίτερα στον άνθρωπο. Η πνευματική καθαρότητα είναι το "κλειδί", το οποίο μας εισάγει στη θέα των ακτίστων θελημάτων του Θεού, τα οποία αποτυπώνονται ως "λόγοι των όντων" στη δημιουργία.

Σύμφωνα με την αγιοπατερική θεώρηση, στην οποία ενδεικτικά παραπέμπουν οι συγγραφείς της μελέτης αυτής, απορρίπτεται η μετάλλαξη των εμβίων όντων από το ένα είδος στο άλλο. Η ουσία δηλαδή των όντων παραμένει αμετάβλητη, όπως και η θέληση του Θεού, η οποία εκφράζεται στην κτίση με τους "λόγους των όντων". Μετά τη μνημονευόμενη στην Αγία Γραφή "κατάπαυση" του Θεού από την δημιουργία όλης της κτίσεως, ο Δημιουργός "ουκέτι παραγωγήν ουδεμίαν επεδείξατο", κατά τον Μ. Φώτιο, αφού "όσα εχρήν παρήγαγε", κατά τον ιερό Χρυσόστομο. Στο εξής, "ουδείς χρόνος διεφθαρμένα ή εξίτηλα ποιεί των ζώων τα ιδιώματα", σύμφωνα με την χαρακτηριστική έκφραση του ουρανοφάντορα Μ. Βασιλείου, αλλά "η φύσις... τας των γενών ακολουθίας δι' ομοιότητος αποσώζουσα μέχρι της συντελείας του παντός παραπέμπει".

Αντίθετα, αν γίνει αποδεκτή η Θεωρία της Εξελίξεως, τούτο θα σημάνει ότι ο άνθρωπος προέκυψε από την εξέλιξη άλλων εμβίων όντων, ότι δηλαδή δεν δημιουργήθηκε, εξαρχής, "κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν Θεού", όπως μαρτυρείται στην Αγία Γραφή. Αλλά τότε -πέρα από την αμφισβήτηση της Αποκαλύψεως του Θεού- παραμένει αναπάντητο και το εύλογο ερώτημα: Πότε το ανθρώπινο ον έλαβε την καθαυτό ταυτότητά του, ως "κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν Θεού" δημιούργημα; Το ανθρωπολογικό αυτό ερώτημα συναρτάται άμεσα και άρρηκτα με το Χριστολογικό και σωτηριολογικό ερώτημα. Συγκεκριμένα, τίθεται το καίριο ερώτημα: Πώς ο Υιός του Θεού -σύμφωνα με τη δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας- έλαβε την πληρότητα της ανθρωπίνης φύσεως, αφού αυτή η φύση, κατά τη Θεωρία της Εξελίξεως, δεν είναι ακριβώς η ίδια για ορισμένους προγόνους, αλλά και για τους απώτερους απογόνους του ανθρωπίνου γένους; Αν όμως η ανθρώπινη φύση δεν παραμένει από της δημιουργίας της ακριβώς η ίδια σε όλες τις εποχές, κενώνεται στην πράξη ο σκοπός της θείας ενανθρωπήσεως, που είναι η θεραπεία και η θέωση του όλου ανθρώπου, νοουμένου ως ψυχοσωματικής ενότητας με την καθ' αυτό ταυτότητά του. Και τούτο, γιατί αποτελεί θεμελιώδες σωτηριολογικό αξίωμα, πως "το απρόσληπτον (ενν. της ανθρωπίνης φύσεως), και αθεράπευτον".

Σύμφωνα με τη θεολογική ανθρωπολογία της Εκκλησίας, ο άνθρωπος, αμέσως, με τη δημιουργία του, έλαβε το "κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν" Θεού. Μάλιστα, το "εμφύσημα" του Θεού Λόγου στον άνθρωπο, άμα τη δημιουργία του, έδωσε και την ταυτότητα του δημιουργηθέντος όντος, που είναι "το κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν" Θεού. Η συγκεκριμένη ταυτότητα του "κατ' εικόνα Θεού" δεν υπάρχει σε κανένα επίγειο ον, ενώ η χαρισματική δωρεά του "καθ' ομοίωσιν Θεού" είναι άκτιστη παροχή, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα των κτιστών δυνατοτήτων κανενός δημιουργήματος. Είναι αποτέλεσμα της ακτίστου θείας Χάριτος, η οποία αξιώνει τον κτιστό άνθρωπο να γίνει πραγματικά κοινωνός του ακτίστου Δημιουργού του.

Αυτή είναι η αγιοπνευματική εμπειρία του πρώτου ανθρώπου απο τη δημιουργία του εντός του Παραδείσου, και αυτή εξακολουθεί να είναι -και μάλιστα εξαιρετικά αναβαθμισμένη- μετά τη θεραπεία της πτώσεώς του, στο πλαίσιο της Εκκλησίας. Αυτή ακριβώς, η θεωτική-βιωματική εμπειρία είναι ο ανυπέρβλητος καταλύτης κάθε λογοκρατικής και "επιστημονικής" αντιρρήσεως, διαχρονικά. Σ' αυτήν την αγιοπνευματική εμπειρία παραπέμπουν -εκτός απο την Αποκάλυψη του Θεού στην Αγία Γραφή- ουσιαστικά, όλοι οι άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας και, ειδικότερα, οι ενδεικτικώς αναφερόμενοι στην παρούσα επιστημονική μελέτη.

Για την Εκκλησία, ο εναθρωπήσας Υιός του Θεού είναι όχι μόνον ο λόγος-αιτία της υπάρξεως του ανθρώπου, αλλά και ο λόγος-σκοπός του είναι του. Όλα, φυσικά και ο άνθρωπος όλων των εποχών -ως "κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν" Θεού δημιούργημα- ανακεφαλαιώνονται στο Χριστό. Η ανακεφαλαίωση αυτή προϋποθέτει, οπωσδήποτε, την πληρότητα της φύσεως τόσο του πρώτου ανθρώπου, ως ανθρώπου, όσο και των παρόντων, αλλά και των μελλόντων ανθρώπων, έως της συντελείας. Πρακτικά, αυτή η πληρότητα της φύσεως του ανθρώπου, διαχρονικώς, δίνει την οντολογική δυνατότητα στον κάθε άνθρωπο να γίνεται, διά του Χριστού και της Εκκλησίας του, μέτοχος της ακτίστου ζωής του Τριαδικού Θεού. Κατά συνέπεια, η ανθρωπολογική διδασκαλία της Εκκλησίας όχι μόνο καταξιώνει την ταυτότητα του ανθρωπίνου προσώπου, αλλά και το αναβαθμίζει στο λογικώς ασύλληπτο επίπεδο της χαρισματικής θεώσεώς του, εν Χριστώ. Αυτός είναι ο ουσιαστικός λόγος, για τον οποίο δεν μπορεί να γίνει εκκλησιαστικώς αποδεκτή η επιστημονική Θεωρία της βιολογικής εξελίξεως του ανθρώπου.

Δ. ΤΣΕΛΕΓΓΙΔΗΣ