Σε κάθε εποχή ο λόγος του Ευαγγελίου σπέρνεται απο τον Κύριο στις καρδιές των ανθρώπων. Σε όσες βρίσκει καλή γη, καρποφορεί πλούσια· και αυτό θα συνεχίζεται μέχρι τη συντέλεια, όταν ο επουράνιος Γεωργός θα κάνει τον θερισμό.
Πέρα από τις αρετές και την αγιότητα, ο λόγος του Ευαγγελίου καρποφορεί επίσης και λόγο, ξεχείλισμα του φωτισμένου νου και της αγιασμένης καρδιάς οσίων Πατέρων και διδασκάλων. Ο θησαυρός αυτός του πατερικού λόγου συσσωρεύεται αιώνες τώρα, ξεπερνώντας τα χρονικά και τοπικά όρια, και έχει αποταμιευθεί στα "πατερικά" βιβλία: στα συγγράμματα των Πατέρων, στους βίους των Αγίων και των Μαρτύρων, στις διηγήσεις και τα αποφθέγματα των Οσίων της ερήμου -στα παραδοσιακά, δηλαδή, αναγνώσματα των ορθοδόξων ανά τους αιώνες.
Από αυτή την τεράστια κληρονομιά σταχυολογήθηκε από τον μοναχό Παύλο (+ 1054) η συλλογή που έγινε γνωστή με το όνομα Ευεργετινός.
Ο Παύλος, εύπορος και μορφωμένος Κωνσταντινουπολίτης, ακολούθησε τη μοναχική ζωή. Αποσύρθηκε σε ένα κτήμα του έξω από την Πόλη, το οποίο μετέτρεψε σε ασκητήριο και το αφιέρωσε στην υπεραγία Θεοτόκο την "Ευεργέτιδα". Αυτό εξελίχθηκε στη μεγαλόπρεπη μονή της Ευεργέτιδος που διατηρήθηκε ως την Άλωση, και ο ιδρυτής, ο μακάριος Παύλος, επονομάστηκε Ευεργετινός.
Για την ωφέλεια τη δική του και των συνασκητών του ο Παύλος σκέφτηκε να συντάξει μιαν αντιπροσωπευτική ανθολογία πνευματικών κειμένων, με έμφαση στην πρακτική διδαχή και στο ενάρετο παράδειγμα. Συγκέντρωσε λοιπόν διαλεχτά αποσπάσματα από τα πατερικά βιβλία: το Γεροντικό στην εκτεταμένη του μορφή, το Λαυσαϊκό του Παλλαδίου, τους βίους των Αγίων (Ευθυμίου, Παχωμίου, Θεοδοσίου, Σάββα, Ιωάννου του ελεήμονος, Θεοδώρας, Συγκλητικής κ.ά.), τα έργα των Πατέρων (Εφραίμ και Ισαάκ των Σύρων, Βαρσανουφίου, Γρηγορίου του Διαλόγου, Διαδόχου, Ησαΐα, Μαξίμου, Μάρκου κ.ά.). Δεν περιορίστηκε όμως σε απλή συλλογή, αλλά τα ταξινόμησε θεματικά σε διακόσιες "υποθέσεις" (=θέματα, κεφάλαια) και τα χώρισε σε τέσσερα βιβλία, από πενήντα υποθέσεις το καθένα.
Η εργασία του αποδείχτηκε εξαιρετικά πετυχημένη, και το βιβλίο κυκλοφόρησε και πέρα από το μοναστήρι του και αγαπήθηκε πολύ, καθώς η ποικιλία των θεμάτων και η χάρη των περιεχομένων του το έκαναν εξαιρετικά ευχάριστο ανάγνωσμα. Είχε τον μακροσκελή τίτλο: "Συναγωγή των θεοφθόγγων ρημάτων και διδασκαλιών των θεοφόρων και αγίων Πατέρων, από πάσης Γραφής θεοπνεύστου συναθροισθείσα, οικείως τε και προσφόρως εκτεθείσα παρά Παύλου του οσιωτάτου μοναχού και κτήτορος Μονής της Υπεραγίας Θεοτόκου της Ευεργέτιδος και Ευεργετινού καλουμένου", έγινε όμως γνωστό με το όνομα Ευεργετινός, από την επωνυμία του ευλαβούς συντάκτη του.
Όσα περιέχονται στον Ευεργετινό αναφέρονται βέβαια στους μοναχούς και στη μοναχική ζωή, ωστόσο ενδιαφέρουν και ωφελούν όλους τους χριστιανούς, αφού το πνεύμα τους ουσιαστικά είναι το πνεύμα του Ευαγγελίου. Και στις σελίδες του καθένας, μοναχός ή λαϊκός, βρίσκει ό,τι χρειάζεται: καθοδήγηση στην πνευματική ζωή, τόνωση στον αγώνα, παρακίνηση σε μετάνοια, ορθόδοξη γνώση, κατάνυξη.
Η μεγάλη αυτή αξία και ωφέλεια του Ευεργετινού, η οποία διαπιστώνεται από κάθε αναγνώστη του εδώ και χίλια χρόνια, εκφράστηκε επιγραμματικά από τον γέροντα Παΐσιο: "Ο Ευεργετινός είναι ευεργεσία μεγάλη, γιατί μπορούμε να γνωρίσουμε όλο το πνεύμα των Αγίων Πατέρων. Βοηθάει, γιατί περιγράφει τους αγώνες των Πατέρων για όλα τα πάθη με τη σειρά, και η ψυχή γνωρίζει πώς εκείνοι δούλεψαν και βοηθιέται" 1.
Για περισσότερο από επτά αιώνες ο Ευεργετινός κυκλοφορούσε μόνο σε χειρόγραφη μορφή και ήταν σπάνιος. Το 1783 έγινε η πρώτη έντυπη έκδοση στη Βενετία2 από χειρόγραφο της Μονής Κουτλουμουσίου, με επιμέλεια του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη, ο οποίος έγραψε και το βαθυστόχαστο Προοίμιο.
Το έργο επανεκδόθηκε το 1861 στην Κωνσταντινούπολη, και το 1900 και 1901 στην Αθήνα. Το 1957 ο μοναχός Βίκτωρ Ματθαίου άρχισε τη δική του έκδοση, την οποία χαρακτήρισε "πέμπτη", και σε αυτή εφοδίασε το κείμενο με άφθονες ερμηνευτικές σημειώσεις στο περιθώριο. Το 1980 ο διάδοχός του ιερομόναχος Ματθαίος Λαγγής προχώρησε σε νέα έκδοση, την "έκτη", στην οποία το πρωτότυπο κείμενο συνοδεύεται από ελεύθερη μετάφραση σε απλή καθαρεύουσα. Στη μορφή αυτή το έργο κυκλοφορεί μέχρι σήμερα σε τέσσερις τόμους.
Στην παρούσα έκδοση ο Ευεργετινός προσφέρεται μεταφρασμένος στα νέα ελληνικά, ώστε να είναι προσιτός σε όλους, και θα ολοκληρωθεί σε τέσσερις τόμους, σύμφωνα με τη διαίρεσή του σε τέσσερα "βιβλία". Η μετάφραση έγινε με βάση την πρώτη έκδοση του 1783. Αυτή η έκδοση εννοείται όταν στις σημειώσεις παραπέμπουμε στο κείμενο.
Σε σύγκριση με την έκδοση του 1783, η έκδοση του μοναχού Βίκτωρος έχει ορισμένα λάθη, συνήθως λόγω "ομοιοτελεύτου", κατά την έκφραση των φιλολόγων. Τα λάθη αυτά δεν ενδιαφέρουν εδώ και γι' αυτό δεν αναφέρονται.
Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις, όπου και η πρώτη έκδοση έχει κάποιο πρόβλημα. Όταν αυτό δημιουργεί ασάφεια η αλλοίωση του νοήματος, διορθώνεται με βάση το κείμενο άλλων εκδόσεων3. Σε ελάχιστες περιπτώσεις η διόρθωση δεν στηρίζεται σε άλλη έκδοση, η ανάγκη της όμως είναι προφανής. Κάθε φορά η σχετική διόρθωση αναφέρεται σε σημείωση, όπου η συμπλήρωση κενών του κειμένου υποδηλώνεται με τη χρήση <> και ο εξοβελισμός των περιττών με [ ].
Καταβλήθηκε προσπάθεια ώστε η μετάφραση να είναι πιστή στο κείμενο αλλά και ρέουσα. Η βοήθεια προς τον αναγνώστη παρέμεινε διακριτική, με σχόλια μόνο όπου αυτά κρίθηκαν απαραίτητα, αφού το κείμενο έχει τόσα να πει από μόνο του, και συχνά ένα δύσκολο σημείο διασαφηνίζεται ή συμπληρώνεται από κάποιο άλλο.
Υπάρχουν ωστόσο λέξεις που χρησιμοποιούνται μόνο στη μοναχική γλώσσα ή έχουν σε αυτή άλλη σημασία. Αυτές σημειώνονται με αστερίσκο και εξηγούνται σε ένα μικρό γλωσσάρι στο τέλος. Από τη σήμανση με αστερίσκο εξαιρέθηκε, λόγω της μεγάλης της συχνότητας, η λέξη αββάς, που σημαίνει γέροντας, ηγούμενος. Ας σημειωθέι επίσης ότι η λέξη αδελφός εδώ σημαίνει σχεδόν πάντα τον μοναχό, και η λέξη εχθρός τον διάβολο.
Στη διάρκεια της ετοιμασίας του παρόντος τόμου ήταν ανεκτίμητη η βοήθεια του φιλάδελφου κ. Παναγιώτη Σωτηρούδη, αναπληρωτή καθηγητή του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο οποίος πρόθυμα διάβασε με προσοχή τη μετάφραση και τις σημειώσεις και πρότεινε εύστοχες διορθώσεις και βελτιώσεις. Του εκφράζουμε και εδώ την ευγνωμοσύνη μας.
Παραδίδοντας στην κυκλοφορία τον πρώτο τόμο του Ευεργετινού, νιώθουμε την ανάγκη να δοξάσουμε τον πανάγαθο Θεό που μας αξιώνει, μετά την έκδοση της Φιλοκαλίας και των Έργων του οσίου Εφραίμ του Σύρου, να προχωρήσουμε σε ένα άλλο μείζον έργο της πνευματικής μας παράδοσης. Από την πλευρά μας αισθανόμαστε πως κάναμε ό,τι μπορούσαμε· κάθε ανθρώπινο όμως έργο αναπόφευκτα έχει ατέλειες, και γι' αυτές ζητούμε την επιείκεια και την καλόπιστη κριτική των αναγνωστών. Και πιστεύουμε ότι ο Κύριός μας θα ανταμείψει τον καλοπροαίρετο αναγνώστη του Ευεργετινού -όπως και κάθε άλλου πατερικού βιβλίου- με πλούσια πνευματική καρποφορία.
Το Περιβόλι της Παναγίας
___________________________
1. Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου, Λόγοι. Β'. Πνευματική αφύπνιση. Έκδοση Ι. Ησυχ. "Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", Σουρωτή Θεσσαλονίκης 1999, σ. 101.
2. Βλ. σ. 4.
3. Τις εκδόσεις αυτές βλ. στη σ. 12.
English
German
Română
French
Login