Εξήνθησεν η Έρημος

Επιστροφή στην απλότητα και στην αυθεντική πνευματικότητα των ασκητών της Ερήμου, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν τα κείμενα της σειράς "Μικρό Γεροντικό" από το τεύχος Α', δηλαδή, "Το Έαρ της Ερήμου", ίσαμε τούτο που αυτή τη στιγμή ο φίλος αναγνώστης κρατάει στα χέρια του, δηλαδή, το "Εξήνθησεν η Έρημος", και το οποίο αναφέρεται στις θαυμαστές ιστορίες των μεγάλων ασκητών της Αιγύπτου.

Για την τεράστια πνευματική αξία της ασκητικής Γραμματείας των πρώτων αιώνων του Χριστιανισμού έχουμε γράψει επανειλημμένως. Ας μας επιτρέψει ο αναγνώστης αν μην επαναλάβουμε τον εαυτό μας εδώ, παρά να παραπέμψουμε στα πιο πρόσφατα βιβλία μας, όπου γίνεται ειδικός λόγος πλατύτερα1. Για τη δημιουργία και την άνθιση του αναχωρητικού Μοναχισμού του δ' μ.Χ. αιώνα, καθώς, και τη σημασία του για την Εκκλησία του Χριστού έχουν γραφεί πολλά· και από άλλους και από τον κεγχριαίον υπογραφόμενο2.

* * *

Τα κείμενα, που απαρτίζουν τούτο τον τόμο, πρωτογράφτηκαν, όπως πιστεύουν οι ειδικοί επιστήμονες, στην ελληνική γλώσσα3, και κατόπιν μεταφράστηκαν στα λατινικά4, από τον Ρουφίνο, και ακολούθησαν άλλες μεταφράσεις στα συριακά, αρμενικά, γεωργιανά, και παλαιοσλαβικά5. Πριν από λίγα χρόνια έχουν μεταφραστεί, επίσης, στα γαλλικά6 και στα νέα ελληνικά7.

Συνήθως αυτά τα κείμενα φέρουν τον τίτλο: Η κατ' Αίγυπτον των Μοναχών ιστορία, κι έχουν γνωρίσει ως τώρα δύο κριτικές εκδόσεις: μία του Preuschen8 και μία του A. - J. Festugière9,  στηριγμένη σε περισσότερα παλαιά χειρόγραφα, και στην οποία κυρίως βασίζεται η παρούσα μεταφραστική μας προσπάθεια.

Όπως θα ιδεί ο αναγνώστης, στις σελίδες που ακολουθούν, εκτός από τον Πρόλογο και τον Επίλογο, περιγράφονται τόποι και πρόσωπα του Αιγυπτιακού Μοναχισμού, τα οποία επισκέφθηκε μία ομάδα εφτά Μοναχών από τα Ιεροσόλυμα. Περιγράφονται οι επισκέψεις, μερικές φορές και οι κίνδυνοι, σε τόπους δύσβατους και σε καιρούς δύσκολους, όπου το καλοκαίρι κάνει ανυπόφορη ζέστη και το χειμώνα φοβερό και θανατερό κρύο. Το έργο αποδίδεται άλλοτε στον Ρουφίνο, που το μετέφρασε, ως γνωστόν, στα λατινικά, και άλλοτε -με περισσότερες πιθανότητες- στον διάκονο Τιμόθεο, που αποτελούσε μέλος της εφταπρόσωπης προσκυνηματικής ομάδος των ιεροσολυμιτών μοναχών. Είχε μεγάλη διάδοση μεταξύ των μοναχών και υπάρχουν πολλές παραδόσεις του κειμένου, σε πλήθος χειρογράφων.

* * *

Για όσους είναι κάπως εξοικειωμένοι με τα Πατερικά - Γεροντικά κείμενα και, ιδιαίτερα, με τα ψυχωφελή κείμενα της ασκητικής γραμματείας, δεν χρειάζονται καθόλου τα προεισαγωγικά τούτα σχόλια. Ίσως, όμως, να χρειάζονται λίγες γραμμές για κείνους που πρώτη φορά παίρνουν στα χέρια τους έναν τόμο αυτής της σειράς.

Οι ασκηταί της Ερήμου, που έγραψαν ή ενέπνευσαν τη συγγραφή παρομοίων κειμένων, είναι άνθρωποι που εβίασαν τη φύση τους για να φτάσουν στο υπέρ φύσιν, που για τον προπτωτικό άνθρωπο θεωρούνταν φυσικό. Άνθρωποι με στέρεη πίστη, δεν δυσπιστούν εμπρός στο θαύμα, το οποίο, σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, μπορούν να κάμουν και οι ίδιοι, με την χάρη και τη δύναμη που τους δίνει ο Θεός. Οι ίδιοι ζουν μόνοι, με το Γέροντά τους, τη συνοδεία τους ή το μοναστήρι τους (κοινόβιο συνήθως), μελετώντας το λόγο του Θεού και τρεφόμενοι με τη θεία Κοινωνία. Η αδιάλειπτη προσευχή τους κρατάει δεμένους με τον ουρανό. Συναγωνίζονται, με την αυστηρή άσκηση, ποιος θα φτάσει σε ψηλότερα μέτρα αρετής. Παρ' όλη την ερημική και ησυχαστική ζωή τους, είναι φιλάνθρωποι και ευγεργετικοί για τους ανθρώπους που κατοικούν τα πλησιόχωρα μέρη, χωριά ή πολιτείες. Ο βίος τους είναι αγγελικός και σχεδόν ουράνιος. Όπως το βιβλίο τούτο μας παρουσιάζει τους ερημίτες της Θηβαΐδας και της Νιτρίας, μας φαίνονται -παρ' όλον ότι ζουν σε μία πυρίφλογη και άγονη έρημο- να ομοιάζουν μ' ευτυχισμένους και μακαρίους ανθρώπους, μέσα σ' ένα εξαίσιο θερμοκήπιο γιγάντων της αρετής και του πνεύματος.

Στα δυσπρόστια κελλιά τους "εν σπηλαίοις και όρεσι και ταις οπαίς της γης", προσπαθούν να ξαναζήσουν την Καινή Κτίση της προπτωτικής καταστάσεως, και να φτάσουν -αρκετοί απ' τους "τέλειους" γέροντες- από το "κατ' εικόνα" στο "καθ' ομοίωσιν".

* * *

Τα αγιασμένα τούτα άνθη, που ως ευώδη κρίνα εξήνθησεν η αγγελοτόκος έρημος, μας μαθαίνουν την πράξη του Ευαγγελίου, την ακοίμητη δοξολογία του Θεού και την αδιάλειπτη προσευχή, την δύσκολη οδό της θλίψεως, τη διάκριση των λογισμών και των πνευμάτων, τον πόλεμο κατεπάνω στα πάθη και τους δαίμονες. Όπως τα κείμενα του "Λαυσαϊκού", του "Γεροντικού", του "Λειμωναρίου" και των άλλων ασκητικών και φιλοκαλικών κειμένων, έτσι και οι Πατέρες του βιβλίου τούτου μας εισάγουν (χωρίς άλλες εξετάσεις) στο μεγάλο πανεπιστήμιο της ερήμου, για να βλέπουμε την κτίση του Θεού όχι μονάχα με τα μάτια του σώματος, αλλά και με τα μάτια του πνεύματος. Οι σχέσεις μας με τους ήρωες και τους πρωταγωνιστές αυτών των ταξιδιωτικών και προσκυνηματικών απογράφων, γίνονται ανάλογες μ' εκείνες που είχαν οι ίδιοι με τους ανθρώπους του ιερού Ευαγγελίου. Όταν, μάλιστα, τους προσεγγίσουμε χωρίς έπαρση, αλλά με προσευχή και με ταπείνωση, ο απλός και απέριττος λόγος τους αγγίζει την ψυχή μας απαλά, και μας αναπαύει από τους κόπους και τις αγωνίες που έχει η ζωή μας στις σύγχροντες Βαβέλ και Βαβυλώνες.

Μεταφράζοντας και -ενίοτε- αποδίδοντας περιφραστικά και λογοτεχνικά τούτες τις σελίδες, αισθανόμουν, παρ' όλη τη δοκιμασία των σωματικών οφθαλμών μου, έν' άλλο φως να με πλημμυρίζει και να με γεμίζει κατάνυξη. Καθώς προχωρούσα στα κείμενα με τους μοναχούς μέσα στην εσώτερα έρημο, ένοιωθα πότε να μου φλογίζει το πρόσωπο η κάψα και φρυγμένη άμμος της αυχμηρής άγονης γης, και πότε να με δροσίζει η χαριτωμένη αύρα των απλών μα τόσο ενθέων λόγων, που ερχότανε κατ' ευθείαν από τα χείλη των κατακτητών της ερήμου και των ουρανών!

Αδελφοί μου, έρρωσθε κατ' άμφω και εύχεσθε και υπέρ του κεγχριαίου υπογραφομένου.

π.β.π.

_____________________

1. Βλ. Π. Β. Πάσχου, "Το έαρ της ερήμου", εκδ. "Ακρίτας", σελ 9-13. Του ίδιου, Η Εσωτέρα έρημος, εκδ. "Αρμός", σελ. 9-12. Του ίδιου, Άγιοι, οι Φίλοι του Θεού (Εισαγωγή στην Αγιολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας), εκδ. "Αρμός", σελ. 192-202.

2. Βλ. τη σχετική βιβλιογραφία στη μελέτη μας "Ο αναχωρητικός μοναχισμός κατά τον δ' αι.", εν "Θεολογία", τ. ΞΑ', 1990, σελ. 817-858. Πρβλ. Του ίδιου, Η Εσωτέρα Έρημος, εκδ. "Αρμός", β' έκδ. 1996, σελ. 13-19.

3. Βλ. A. ß J. Festugière, "Le Problème Littéraire de l' Historia Monachorum", εν Hermes, τ. 83, 1955, σελ. 257-284.

4. Βλ. Migne, Patrologia Latina, 21, στ. 387-462. Πρβλ. J. Quasten, Initiation aux Pères de l' Église (trad. J. Laport), t. III, Paris 1963, p. 259-261.

5. Βλ. Στυλ. Γ. Παπαδοπούλου, Πατρολογία, τ. Β', Αθήνα 1990, σελ. 642-643.

6. Βλ. A. ß J. Festugière, Les Moines d' Orient, t. IV/1, Paris, éd. du Cerf, 1964.

7. Βλ. "Άνθη της Ερήμου", αρ. 1, Ιστορία των Μοναχών της Ερήμου, Εισαγωγή και μετάφραση Ηλία Μαστρογιαννοπούλου, Αρχιμανδρίτου, έκδ. Ι. Μ. Κεχροβουνίου, Αθ. 1970.

8. Βλ. Erwin Preuschen, Palladius und Rufinus, Eiessen, 1897, σελ. 1-97.

9. Βλ. A. ß J. Festugière, Historia Monachorum in Aegypto (édition critique du text grec), 1961, Bollandistes, "Subsidia Hagiographica", αρ. 34, σελ. 1-138.