Ερμηνεία Κειμένων της Παλαιάς Διαθήκης κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας

Η ερμηνεία της Αγ. Γραφής δεν βιώθηκε στην παράδοση της αρχαίας Εκκλησίας ως εργαστηριακή άσκηση, δημιουργική απασχόληση, ή φιλοσοφικός διαλογισμός. Αναπτύχθηκε μέσα από την σκληρή προσπάθεια οικειώσεως του μυστηρίου της Αναστάσεως του Χριστού και της διαδόσεως του λυτρωτικού μηνύματος στον κόσμο. Επίσης, η ερμηνεία της Αγ. Γραφής δεν αποτέλεσε μεμονωμένη δραστηριότητα, αλλά ασκήθηκε πάντοτε ενσωματωμένη οργανικά μέσα στο πλέγμα των ποικίλων εκφάνσεων της εκκλησιαστικής ζωής, όπως είναι το κήρυγμα και η ιεραποστολή, οι νομικές ρυθμίσεις, η υμνογραφία και η εικονογραφία, η μοναστική ζωή και η συνοδική έκφραση, η λατρεία και η διοίκηση, η πίστη και η ζωή της. Το σωτηριολογικό κριτήριο ήταν αυτό που κατηύθυνε τη σκέψη και τις επιλογές των εκκλησιαστικών πατέρων σε κάθε δραστηριότητά τους, απο την απλή διδασκαλία έως τη δογματική διατύπωση. Η Αγ. Γραφή αποτέλεσε το μόνιμο σημείο αναφοράς τους, οι δε επί μέρους εφαρμογές των βιβλικών αρχών και διδασκαλιών στην καθημερινότητα της εκκλησιαστικής ζωής δημιούργησαν το πλαίσιο της ερμηνείας της, αφού λειτούργησαν ως ένα είδος ζωντανού ερμηνευτικού υπομνήματος.

Αυτή η ανεκτίμητη κληρονομιά αποτελεί πηγή έμπνευσης και καθοδήγησης στη σύγχρονη εποχή και παρέχει σαφείς κατευθυντήριες γραμμές στην ορθόδοξη Θεολογία, η οποία αισθάνεται όχι απλώς υποχρέωση, αλλά προνόμιο και ζωτική ανάγκη να βρίσκεται σε αδιάσπαστη συνέχεια με τη θεολογική εκκλησιαστική εμπειρία του παρελθόντος, βαδίζοντας σταθερά προς το μέλλον. Διότι βιώνει έτσι την κάθε χρονική στιγμή στη διαδοχή των αιώνων ως παρούσα εσχατολογική πραγματικότητα.

Με το παρόν έργο εγκαινιάζουμε μία σειρά μελετών, που θα εξετάζουν συστηματικά το ερμηνευτικό έργο των σημαντικότερων προσωπικοτήτων της πατερικής παράδοσης. Ξεκινούμε από τον Μ. Αθανάσιο, ο οποίος συνδέεται με την Α' Οικουμενική Σύνοδο της Νικαίας, που σήμανε την έναρξη της ακριβούς διατύπωσης της βιβλικής διδασκαλίας σε επίσημα συνοδικά κείμενα οικουμενικής και διαχρονικής εμβέλειας. Με τον τρόπο αυτό η Εκκλησία οριοθέτησε θεολογικά τις βασικές έννοιες και το περιεχόμενο της βιβλικής διδασκαλίας, καθώς και τα συμπεράσματα στα οποία μπορεί να οδηγηθεί η βιβλική ερμηνευτική ω προς τα κύρια θεολογικά της μεγέθη. Όπως η Αγ. Γραφή δημιουργήθηκε εντός της εκκλησιαστικής κοινότητας και καταγράφει μέρος της ζωής, της αυτοσυνειδησίας και της διδασκαλίας της, έτσι και η ερμηνεία της, που στοχεύει στην αναζήτηση και την ανάδειξη των νοημάτων της, δεν μπορεί να ασκείται εκτός της Εκκλησίας, με τρόπο που αξιώνει ακρίβεια και πιστότητα στο περιεχόμενο της Αγ. Γραφής.

Η μελέτη επομένως του ερμηνευτικού έργου του Μ. Αθανασίου, αποτελεί πολύτιμη πηγή συμπερασμάτων σχετικά τόσο με τη μεθοδολογία όσο και με το περιεχόμενο της βιβλικής ερμηνευτικής διαχρονικά. Μεθοδολογικά ακολουθήσαμε τη λεπτομερή εξέταση της ερμηνείας που πραγματοποιεί ο ι. πατήρ χωρίο προς χωρίο στο σύνολο της θεολογικής του παραγωγής. Εκτιμούμε ότι η μεθοδολογία αυτή έχει δύο οφέλη: πρώτον, αναδεικνύει τον οργανικό σύνδεσμο της βιβλικής ερμηνείας με το σύνολο της εκκλησιαστικής δραστηριότητας, ως ουσιαστικά ενταγμένης στην εκκλησιαστική ζωή, ιδιωτική και δημόσια. Δεύτερον διότι παρέχει ακριβή και συγκεκριμένη εικόνα των όσων αναπτύσσει ο ίδιος ο ι. πατήρ, αφού αφήνεται να ακουστεί η δική του φωνή και να μειωθούν οι εξωγενείς περιγραφές των απόψεών του, οι οποίες συχνά προκαλούν μεγαλύτερη σύγχυση από όσα επιχειρούν να διασαφηνίσουν.

Θερμές ευχαριστίες οφείλω σε όσους συνέβαλαν με την ηθική και τη φυσική τους συμπαράσταση για την ολοκλήρωση της μελέτης, καθώς και τον εκδοτικό οίκο "Γράφημα", που ευγενώς και προθύμως ανέλαβε την εκτύπωσή της.

Αθανάσιος Παπαρνάκης
Θεσσαλονίκη

Μνήμη Δανιήλ του προφήτου 2009