Κατά το 57ον έτος της επιγείου ζωής του, ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης*, ύστερα από ένα ογκώδες συγγραφικόν έργον και με τους ιερούς ασκητικούς αγώνας του, άρχισε να κάμπτεται. Η υψικάρινος αυτή αγιορείτικη κέδρος, ο μέγας ανήρ της Εκκλησίας, διεβιβρώσκετο εν τη δόξη του από τον ακοίμητον σκώληκα του χρόνου. Υπέκυπτε, τόσον πρόωρα, όπως οι πλείστοι Πατέρες, από τον κάματον της βιασθείσης "πολυμόχθου σαρκός" και την ένταση της συγγραφής επί τριάντα ολόκληρα χρόνια. Και ο παρ' όλες τις εκούσιες κακοπάθειες και νηστείες ανθηρός και αδάμαστος ασκητής παρουσίαζε τα πρώτα σημεία της σωματικής καταρρεύσεως. "Άνθρωπος ωσεί χόρτος αι ημέραι αυτού, ωσεί άνθος του αγρού ούτως εξανθήσει".
Παρ' όλην όμως την αδυναμίαν του σώματος, η φλόγα της αγάπης εθέρμαινε την αγία ψυχήν του για νέες δημιουργίες προς οικοδομήν της Εκκλησίας. Η χάρις του Θεού δεν αφήνει σε ανάπαυση την ψυχήν εκείνου που εδέχθη την επιφοίτησή της. Γιατί, όπως γράφει ο ίδιος στο "Συμβουλευτικόν Εγχειρίδιον", "...εκείνος που έχει πάντοτε το άκρον και μακάριον αγαθόν, δηλαδή τον Θεόν, εν τη καρδία του, διά της πίστεως και της αγάπης όλα τα βάσανα τα νομίζει τρυφάς και ευωχίας καίτοι δε ο πόνος ευρίσκεται εις τα μέλη του σώματός του και φωνάζει και στενάζει διά την φύσιν, αλλ' η ευδαιμονία ευρίσκεται εις την ψυχήν του και διά τούτο χαίρει και αγάλλεται, διά την χαράν και την ελπίδα της απολαύσεως...".
Έτσι λοιπόν, ο Άγιος Νικόδημος. "πάντα ισχύων εν των ενδυναμούντι Χριστώ", και διερεθιζόμενος για νέες συγγραφές από την γλυκυτάτη διαβεβαίωση, ότι "ουκ άξια τα παθήματα του νυν καιρού προς την μέλλουσα δόξαν αποκαλυφθήναι εις ημάς", μεταξύ της νοεράς προσευχής του και των σωματικών οχλήσεων, άρχισε την εργασία της διορθώσεως του "Συναξαριστού των δώδεκα μηνών". Το έργον αυτό απαιτεί πολλές γνώσεις, πολλήν υπομονή και μεγάλην αντοχή. Και ο νους του θείου Πατρός ήταν διαυγέστατος και η αγάπη του ισχυρή, ώστε να προσφέρη στην Εκκλησία του Χριστού ένα σπουδαιότατον λειτουργικόν βιβλίον.
Ο Συναξαριστής, που αποτελεί έργον του Διακόνου της Μεγάλης Εκκλησίας Μαυρικίου, κυκλοφορούσε σε χειρόγραφες συλλογές και ήταν γραμμένος σε γλώσσα αρχαΐζουσα, γι' αυτό και δύσκολη για τους χριστιανούς της τουρκοκρατίας. Γι' αυτό ανέλαβε την μετάφρασή του "εκ του Ελληνικού εις την καθ' ημάς κοινοτέραν διάλεκτον ο σοφός ανήρ, Μάξιμος ο Μαργούνιος Επίσκοπος Κυθήρων".
Αλλά όπως γράφει στον Πρόλογόν του, ο Άγιος Νικόδημος, "η μετάφρασις αυτή, δεν ηξεύρω διά ποίαν αφορμήν, απέβη τόσον ασαφής και τόσον κακόφραστος και αηδής, εις τρόπον ότι, πολλοί από τους αδελφούς... παραίτησαν μεν παντελώς την τοιαύτης ανάγνωσιν, αναγιγνώσκουσι δε τα εν τοις Μηναίοις Συναξάρια των καθ' ημέραν Αγίων, τα γεγραμμένα Ελληνιστί...". Εκτός του λόγου αυτού, ο κακομεταφρασμένος Συναξαριστής από τον Μαργούνιον (ίσως από το τοπικόν ιδίωμα, ως Κρητός), παρά τις δύο εκδόσεις του, είχε τελείως εκλείψει και εζητείτο επιμόνως από τους χριστιανούς και τα Μοναστήρια.
"Εκ τούτων παρακινούμενοι εν τω αγιωνύμω Όρει, εξηγεί στον Πρόλογόν του, μερικοί φιλόκαλοι αδελφοί, τόσον μοναστηριακοί, όσον Σκητιώται και Κελλιώται, δέησιν προσέφερον τη εμή αναξιότητι, ίνα ποιήσω δευτέραν μετάφρασιν σαφή τε και καθαράν του ιδίου Συναξαριστού, προς κοινήν απάσης της του Χριστού Εκκλησίας ωφέλειαν· ων τη δεήσει αντέτεινον κατ' αρχάς (το καματηρόν και πολύμοχθον της βίβλου συλλογιζόμενος), συμβουλή δε και προτροπή του Παναγιωτάτου και πανσεβάστου μοι δεσπότου πρώην Κωνσταντινουπόλεως Κυρίου Γρηγορίου (πρόκειται διά τον Ε', που εφησύχαζε τότε έξω της Μονής Ιβήρων), υπήκοος γενόμενος, επείσθην τελευταίον επιχειρήσαι το πολυωφελές και μεγαλωφελές αυτής στοχαζόμενος...".
Αφού ο χαλκέντερος ασκητής της Καψάλας συνεκέντρωσε από τις βιβλιοθήκες των Μοναστηρίων τέσσαρες χειρογράφους Συναξαριστάς, "καλάμου και χάρτου αψάμενος, και νύκτα και ημέραν φιλοπόνως και μεθ' όσης είχον προθυμίας επιμείνας τω έργω, μετέφρασα τούτον χάριτι Χριστού και τη βοηθεία και αντιλήψει των Αγίων Απάντων...".
Βέβαια δεν περιορίσθηκε ο Άγιος, μόνον, στη μετάφραση, αλλά εργάσθηκε και κριτικώς επάνω στα κείμενα, τα οποία αποκατέστησε, διώρθωσε, επλάτυνε, ανεπλήρωσε τα ελλείποντα, εσαφήνισε τα δυσνόητα και ομόρφηνε με διαφόρους υποσημειώσεις, οπού αντλούσε από το ανεξάντλητον ταμείον των γνώσεών του. Αλλά, το και σημαντικότερον, εκαθάρισε τον Συναξαριστήν και από όσα περιείχε "εναντία τη θεία Γραφή και απίθανα παρά τω ορθώ λόγω και τοις κριτικοίς...", γιατί δεν υπήρχε άλλο βιβλίον της Εκκλησίας "τόσον άτακτον και ανεπιμέλητον, ωσάν ο Συναξαριστής".
Αφού επεράτωσε το ογκώδες αυτό σύγγραμμα, ο Άγιος Νικόδημος, εργασθείς επί δύο ολόκληρα χρόνια στην ασκητική του Καλύβα στην έρημο της Καψάλας και με πυρετόν δημιουργικής αγάπης, χάριν των Ορθοδόξων, προέταξε μακρόν προοίμιον, στο οποίον αναφέρει λεπτομερώς τον τρόπον της εργασίας επί του Συναξαριστού, ώστε να καταστή έτοιμος για έκδοση.
Αλλά ταπεινός τη καρδία, όπως ήταν ο Άγιος Νικόδημος, και κατά την συνήθεια των Αγίων, υπέβαλλε την εργασία του, επί του λειτουργικού αυτού βιβλίου, εις την κρίση των φίλων του εν Αγίω Όρει, λογίων της εποχής και διδασκάλων του Γένους.
Οι κρίσεις όλων για τον Συναξαριστήν υπήρξαν ενθουσιώδεις. Ο ιεροδιδάσκαλος Ιωσήφ ο Βατοπαιδινός, αφού εκφράζει την χαρά του για την αναθεώρηση και βελτίωση από κάθε άποψη σε επιστολή του μεταξύ άλλων γράφει: "...Και άλλα δε πολλά λόγου και μνήμης άξια, εκ των ανθέων του της Εκκλησίας λειμώνος, μελίσσης δίκην της φιλοπόνου αποδρεψάμενος, ως εν σίμβλω ιερώ τη βίβλω ταύτη απεθησαύρισας μέλι γλυκύ και σωτήριον. Δι' ου, πάσαν μεν γεύσιν γλυκαίνεις πνευματικήν, πάσας δε τας των φιλολόγων αναγνωστών περιεργείας διαναπαύεις. Και συνελόντα φάναι τα τοις άλλοις Συναξαρισταίς ελλείποντα ήδη αναπληρώσας, τον νεοσύλλεκτον τουτονί Συναξαριστήν κατά πάντα τέλειον απειργάσω. Διό, συνεχίζει ο Ιωσήφ, εύελπίς ειμι τα των πόνων αμοιβάς αδράς αποδούναι σοι τον των αγαθών απάντων βραβευτήν Κύριον, ταις των εν αυτώ περιεχομένων Αγίων πρεσβείαις επικαμπτόμενον, ανδρών άριστε, και εμοί προσφιλέστατε".
Στην απάντησή του ο αρχιμανδρίτης Ιωσήφ επισύνηψε και το κατωτέρω Ιαμβικόν Επίγραμμα, εκφραστικόν της τότε συνηθείας των λογίων:
Τις Νικόδημος ούτος ου κλέος μέγα,
Εν Ορθοδόξοις και σοφοίς Όρους Άθω,
Ος την δε βίβλον ευφυώς τάξεν φίλε;
Νάξιος ανήρ. Εύγε της ευφυΐας!
Επίσης ο διακεκριμένος επί σοφία και γνωστός για την αγιότητά του, μοναχός Χριστόφορος από την Ιβηριτική Σκήτη του Προδρόμου, αφού εμελέτησε τον Συναξαριστήν, απέστειλε τις ενθουσιώδεις κρίσεις του στον άγιον Νικόδημον. Αφού διεπίστωσε, όπως γράφει, το μέγα έργον της αναθεωρήσεως, αποκαθάρσεως και από πάσης απόψεως βελτιώσεως του βιβλίου, καταλήγει με τα εξής χαρακτηριστικά: "...Η φράσις των λόγων σου ευανθής και αρίδηλος, ως φως ηλιακόν απαστράπτον. Η περιέργεια και ειλικρίνεια της αληθείας, ως χρυσίον κεκαθαρμένον επταπλασίως. Αι παρά σοφών μαρτυρίαι, ωσεί βέλη εν χειρί δυνατού. Αι διά των υποσημειώσεων ποικίλαι ειδήσεις, ως σμύρνα Αλώθ μετά πάντων πρώτων μύρων κατά την Ασματίζουσαν. Εύγε σοι και υπέρευγε, φίλτατέ μοι, της παρά Θεού σοι δοθείσης χάριτος, εφυΐας, κρίσεως και πλατυσμού διανοίας. Είθε ουν της εις το φως εκδόσεως επιτύχοι η βίβλος, εις πνευματικήν χαρμονήν παντός του Χριστωνύμου πληρώματος! Αμήν".
Στέλλει την επιστολήν του ο οσιώτατος Χριστόφορος εις τον "πάγχρυσον αδελφόν του" θείον Νικόδημον, συνοδευομένην και από το κατωτέρω Ιαμβικόν Επίγραμμα:
Νικάς συ Νικόδημε δήμον Γραφέων,
Πάντων συνάξας τους βίους των Αγίων.
Ουκούν συ γίγνη, ο προεκλήθης πάλαι,
Φερωνυμήσας. Ω μεγίστης χάριτος.
Ύστερα από τις διαβεβαιώσεις των αγιορειτών για την αρτιότητα του Συναξαριστού, ο θείος Νικόδημος, απέστειλε την χειρόγραφη εργασία του εις τον Πατριάρχην Γρηγόριον τον Ε', διαμένοντα εν εξορία σε έξω της Μονής των Ιβήρων Κάθισμα, όπως ήδη σημειώσαμε, με τον σκοπόν ν' αναλάβη την έκδοση, όπως προκύπτει από επιστολή του αγίου συγγραφέως (μνμ. βιβλίον σ. 302).
Για αγνώστους λόγους όμως το βιβλίον έμεινεν ανέκδοτον μέχρι το έτος 1817, οπότε ο Πατριάρχης Κύριλλος εφωδίασε με πατριαρχικόν Γράμμα τους αδελφούς Σκουρταίους, ιερομονάχους Στέφανον και Νεόφυτον, για να φροντίσουν να εκδοθή ο Συναξαριστής μαζύ με άλλα έργα του κοιμηθέντος το 1809 Οσίου Νικοδήμου.
Πράγματι η έκδοση περατώθηκε το 1819 και φυσικά σε λίγο διάστημα εξηντλήθη. Μία τρίτη έκδοση σε δύο τόμους έγινε το 1868 από το τυπογραφείον του Χ. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως**, ο οποίος προσήρμοσε κάπως το λεκτικόν ιδίωμα "προς τα εν κοινή χρήσει κατά τους καθ' ημάς χρόνους". Επίσης τον Συναξαριστήν του 1868 επανεξέδωκεν ο εκδότης κ. Σπανός διά φωτοτυπίας.
Το έργον αυτό, που είναι στους Ορθοδόξους Χριστιανούς και στα μοναστικά Ιδρύματα, Μοναστήρια, Σκήτες και Ησυχαστήρια αγαπητόν για την συνοπτικότητα και πληρότητά του, ο ζηλωτής και με ορθόδοξη αίσθηση επιλογής βιβλίων παραδοσιακών, θεολόγος κ. Στυλ. Κεμεντζετζίδης, γνωστός εκδότης πνευματικών βιβλίων, ανέλαβε την επανέκδοσή του, ως "πολυωφελές και μεγαλωφελές" έργον, και προς κοινήν απάσης της του Χριστού Εκκλησίας ωφέλειαν.
Ο Συναξαριστής, για να είναι εύχρηστος στην ανάγνωση θα διαιρείται σε έξι τόμους και θα περιλαμβάνει έκαστος τα συναξάρια δύο μηνών. Σε χαρτί άριστον και με στοιχεία μεγάλα θα αποβή ωφελιμότατον ανάγνωσμα των Βίων των Αγίων, των οποίων στο τέλος θα τεθούν τα Απολυτίκια, Κοντάκια και Μεγαλυνάρια.
Το πόσον συντελεστική στην πνευματικήν οικοδομή των πιστών είναι η ανάγνωση της Εκκλησιαστικής αυτής εγκυκλοπαιδείας, που περιλαμβάνει το πλήθος των Αγίων και το "νέφος" των Μαρτύρων, μόλις χρειάζεται να λεχθή. Γιατί όπως γράφει ο Μ. Βασίλειος (Επιστολή α'), "οι βίοι των μακαρίων ανδρών ανάγραπτοι παραδεδομένοι, οίον εικόνες τινές έμψυχαι της κατά Θεόν πολιτείας, τω μιμήματι των αγαθών έργων πράκεινται και τοίνυν, περί όπερ αν έκαστος ενδεώς έχοντος εαυτού αισθάνεται, εκείνω προσιατρίβων, οίον από τινός κοινού ιατρείου, το πρόσφορον ευρίσκει τω αρρωστήματι φάρμακον".
Και όπως λέγει ο Άγιος Νικόδημος "καθώς οι ζωγράφοι, όταν θέλουν να μεταγράψουν καμμίαν εικόνα από άλλην εικόνα, αποβλέπουν συχνά εις το πρωτότυπον... έτσι και οι Χριστιανοί, όσοι θέλουν να μιμηθούν τας αρετάς των Αγίων, των εν τω Συναξαριστή τούτω περιεχομένων, πρέπει να αναγινώσκουν τους βίους αυτών...".
Από τον Συναξαριστήν παρελαύνει όλη σχεδόν η γνωστή θριαμβεύουσα στους ουρανούς Εκκλησία. Μόνον ν' αναλογισθή κανείς ότι η στρατευομένη Εκκλησίας εορτάζει 11.000.000 μόνων Μαρτύρων, φθάνει για να προκαλέση θάμβος και έκσταση, γιατί έτσι δίνει το μέτρον της αηττήτου δυνάμεώς της.
Ο Άγιος Νικόδημος, παρουσιάζει τον Συναξαριστήν με "πολύφωτον ουρανόν, ο οποίος ως μέγαν μεν φωστήρα και λαμπρότατον Ήλιον έχει τον Δεσπότην Χριστόν, ως Σελήνη δε αργυροειδή και πλησιφαή, έχει την υπεραγίαν Θεοτόκον· ως αστέρας δε απλανείς και ανεκλείπτους, περιέχει όλους τους χορούς των Αγίων Πάντων. Όθεν φωτίζει, θερμαίνει, ζωοποιεί και διεγείρει προς γονιμότητα των αρετών όλην την του Χριστού Εκκλησίαν και πάσαν την υφήλιον Κτίσιν. Στον Συναξαριστήν περιέχονται ολίγοι Άγιοι, αλλά χιλιάδες, μυριάδες και εκατομμύρια και σύννεφα πυκνότατα, διά να σε αναψύχουν χριστιανέ με τας πρεσβείας των, από το καύμα των πειρασμών, διά να σε δροσίζουν με τας επιρροάς των χαρίτων τους, όταν ξηρανθής από την φλόγα των παθών· διά να σε σκεπάζουν άνωθεν με τας πτέρυγας των προστασιών τους, από τας επιβουλάς των ορατών και αοράτων εχθρών· και τελευταίον, διά να σε κάμουν να μη φοβήσαι από τον αόρατον πόλεμον των παθών και δαιμόνων, έχων κύκλω σου μίαν αναρίθμητον παράταξιν τόσων και τόσων Αγίων, οίτινες είναι βοηθοί σου..."
Ημείς δεν έχομεν ει μη να προσθέσωμεν: "...αύτη η δόξα της Εκκλησίας, ούτος ο πλούτος της Βασιλείας..."
Θεόκλητος Μοναχός Διονυσιάτης
________________________
* Περί του Αγίου Νικοδήμου και του έργου του παραπέμπομεν εις το βιβλίον (Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, ο Βίος και τα έργα του, 1749-1809), υπό Μοναχού Θεοκλήτου Διονυσιάτου, β' έκδοσις 1976.
** Εις τον πρόλογον του εκδότου Χ. Νικολαΐδου, διαβάζομεν ότι εγένετο δευτέρα μετατύπωσις του Συναξαριστού του Αγίου Νικοδήμου εν Κων/λει τω 1842 υπό του ιερέως Σωφρονίου Χ. Ασλάνογλου εις 13 τομίδια διαιρεθείσα.
English
German
Română
French
Login